13 июня, 2022 - 15:32
Кючменланы Лейля Россейни культура министерствосунда ишлейди. Тырныаууздан таулу къыз бла аны Москвада МХАТ-ны школуна къалай тюшгенини, «Пушкин картаны», башха федерал проектлени жарашдыргъан къауумда ишини эм кёп башха затланы юслеринден ушакъ бардыргъанбыз.
- Лейля Руслановна, биринчиден, окъуучуланы юйюрюгюз бла шагъырей этсек тюз болур?
- Тырныаууздан Москвагъа кетгенли 20 жылдан артыкъ болады, алай туугъан журтумда жашауну, адамланы къайгъыларыны юслеринден дайым билирге сюеме.
Юйюрюмю юсюнден айтханда уа, ол башхаладан энчи тюйюлдю. Атам Руслан, анам Разият жашауларын бизге, сабийлеге, жоралагъандыла. Эки эгечим бла къарындашым бардыла. Анабыз барыбызгъа да иги билим берир, биз жамауатха жарагъан, ахшы адамла болуп ёсер ючюн къолдан келгенни аямагъанды. Биз а аны сокъурандырмазгъа кюрешебиз.
Бир эгечим Аминат дерматовенерологду, Кезибан юристди. Экиси да Москвада вузланы бошагъандыла. Къарындашыбыз а бизни уллу ёхтемлигибизди – ол аскерчи следовательди, офицерди.
Мен Тырныауузну 1-чи номерли лицейин бошагъанма. Эм иги, фахмулу устазлагъа тюберге насыбым тутханын айтыргъа сюеме. 8-чи классда окъугъанымда, школгъа Элжоркъаланы Лейля келгенди ишлерге. Мен физико-математика классда окъугъанма, гуманитар дерслени илмугъа санамагъанма. Алай Лейля Идрисовна биз адабиятны сюерча этгенди. Ол дерслеге нёгерибизча келгенди, биз аны бла сагъыш этерге, оюмларгъа юйреннгенбиз.
Москвада МХАТ-ны школунда продюсер факультетге киргенме. Анда театрны устасы Инна Правдинаны курсуна тюшгенме. Ол Н. Караченцов, А. Миронов, С. Безруков, В. Машков дегенча белгили артистлени юйретгенди. Экономикадан а Руслан Гринберг окъутханды. Ол Россейни илмула академиясыны экономика институтуну башчысыды. Ма аллай белгили адамла бла тюбеширге, алагъа экзаменле берирге, ушакъла бардырыргъа насыбым болгъанды.
Бюгюнлюкде РФ-ни Культура министерствосунда къырал-культура политика жаны бла жумушла толтурама.
- Магъаданчыланы шахарындан Москвагъа тюшгенигизде эм алгъа къаллай сагъышла келгендиле?
- Школда ал кезиуде артыкъ иги окъумагъанма. Алай 7-чи классдан сора жууукъларыма Москвагъа барама. Ала Вернадский атлы орамда жашагъандыла. Биринчи кере МГУ-ну кёргенимде, анда окъургъа сюйгеними ангылайма.
Бу муратымы юсюнден анама айтама. Ол кюлген да этеди, алай школну алтын майдалгъа бошасанг, иерикме ара шахаргъа дейди да, мени кёллендиреди! Школну, сёз бергенимча, алтын майдалгъа бошайма. Байрам ингирден сора юйге келип, анамы: «Тур, Москвагъа барабыз!», – деп уятханым бюгюн да эсимдеди.
2001 жылда 17 январьда эрттенликде 5 сагъатда Москвада Курск вокзалда Нальчикден келген поездден тюшгенимде сынагъан къоркъуууму унутмагъанма. МГУ-гъа кирмегенме, алай МХАТ-да андан да иги билим алгъанма.
Тырныаууздан сора Москвада ал кезиуде къыйын эди. Бир жол, жиляп, юйге сёлешеме. Анам а: «Ара шахарда окъуугъа кирир ючюн къалай уллу къыйын салгъанынгы эсинге ал. Алай энтта бир кере тарыгъып сёлешсенг, юйге келтирип, артха иерик тюйюлме», – дейди. Андан сора да кёп кере алгъанма телефонну къолума тарыгъыр умут бла, алай анамы ол акъыллы сёзлерин эсиме тюшюрюп тохтагъанма. Бюгюн а Москва юйюм болгъанды.
- Сахнада, кинода ойнамай, административ ишни нек сайлагъансыз?
- Мен продюсер факультетни бошагъанма, ойнагъан угъай, спектакльни салгъан сейир кёрюннгенди. 3-чю курсда окъугъанымда, продюсерлени къауумунда «Франциск» миллет операны хазырлаугъа къошулгъанма. Ол «Золотая маска» саугъагъа тийишли болгъанды.
Студент кезиуюмде Москваны культура министрине Сергей Капков салыннганды. Ол хунерли къураучуду, аны башламчылыгъы бла къыралыбызны ара шахары культураны амаллары бла тюрленип, ариу болуп башлайды: фестивальла, ярмаркала къуралгъандыла, туризм жангы даражагъа чыкъгъанды. Ол а чыгъармачылыкъ (креатив) индустрияны айнытыуну концепциясыны чеклеринде этилгенди. Къысха айтханда, ол культураны себеплиги бла экономиканы, шахарны айнытыуну амалыды. Бу темагъа Сергей Александровични илму башчылыгъында диплом иш жазып, Экономиканы баш школуна (ВШЭ) киргенме.
2021 жылда уа премьер-министр Михаил Мишустин РФ-ни субъектлеринде чыгъармачылыкъ (креатив) индустрияны айнытыуну концепциясына къол салгъанды. Аны Капков эм ВШЭ-де илму башчым Татьяна Абанкина бла бирге хазырлагъаныбызны айтырчады
- Жашауугъузда эм магъаналы адамла кимледиле?
- Сёзсюз, анам. Андан сора устазларым. Бюгюнлюкде жашауумда энтта бир магъаналы адамны юсюнден айтыргъа сюеме – РФ-ни культура министрини орунбасары Ольга Ярилованы. Ол иш кёллюлюгюню, фахмусуну, билимини хайырындан жетишгенди быллай бийикликлеге.
Жашауумда эм сюйген, ёхтемленнген адамла уа сабийлеримдиле. Къызым Патриция 2-чи классда окъуйду, скрипкада, виолончельде согъады. Давидге 7 жыл болады, ол 1-чи классха жюрюйдю. Арып, мудахланып, тюнгюлюп келсем, сора аланы отоуларына кирип, жукълагъанларын кёрсем, кёлсюзлюк этерге жарамагъанын ангылайма. Кюн сайын аладан жангы затлагъа юйренеме.
Баш ием Сергей Зотов артистди, кинода, театрда ойнайды. Айырылып турабыз, алай нёгерликни сакълагъанбыз.
- Республикада тау элледе маданият юйле, библиотекала ишленедиле. Алай аланы жангыртмай, аланы жамауатны айнытыуну амалына бурур онг бармыды?
- «Культура» миллет проектни чеклеринде субъектледе жылгъа 200-300 учреждение ишленеди: маданият юйле, библиотекала, сабий чыгъармачылыкъны школлары, башхала. Россейни социал бёлюмюн бла экономикасын айнытыуну «Россейде жарашдырылгъанды» башламчылыкъны чеклеринде уа къыяулу сабийлени чыгъармачылыкъ фахмуларын айнытыу арала къураладыла. Ол да бек магъаналыды.
Маданият юйле жамауатны айнытыуну мадары болур ючюн кадрла керекдиле. Миллет проектни чеклеринде культурада ишлегенлени билимлерин ёсдюрюу жумушла да аны ючюн бардырыладыла.
Инфраструктура къуралгъанды, кадрланы да ёсдюрсек, ол кезиуде маданият юйле жамауатны бирикдирликдиле, миллетлени адет-тёрелерин, тиллерин, энчиликлерин сакълау аралагъа буруллукъдула.
- Ишлеген жеригизде эм магъаналы юч жетишимни белгилеяллыкъмысыз?
- Кесим жукъ да этмегенме, ол командалы ишди – Ольга Ярилованы башчылыгъында. Сёз ючюн, «Пушкин картаны» жарашдыргъанбыз. Быйылдан башлап, аны бла россейли киногъа барыргъа да жарайды. Экинчи проектни юсюнден башында айта келгенбиз – чыгъармачылыкъ индустрияны айнытыу. Ючюнчю проект – «Школчулагъа культура». Ол а окъуучуланы эслерин маданиятха буруугъа аталыпды.
- Жетишимни жашырынлыгъы недеди?
- Белгили политик Уинстон Черчилльни сёзлери бла айтханда, жетишим бир чырмаудан башхасына элтген къысха жолду. Ата-аналарыбыз бизге иги билим, къолайлыкъ бераллыкъдыла, алай жетишимге жолну уа адам кеси ишлейди – къадалып, битеу кючюн салып.
Черчилльни халкъны аллында эм къысха сёлешиую: «Тюнгюлмегиз!», – деген сёзден къуралгъанды. Лос-Анджелесге къайры жеталлыкъма неда Нобель, башха даражалы саугъаны бир заманда да аллыкъ тюйюлме деп, тюнгюлюп, жукъ да этмей тохтаргъа жарамайды. Муратынга элтген жолда уа хар кюнден кесинги хорлам бла къууандырыргъа тийишлиди, уллуду, гитчеди деп къарамай.
Менича, тау шахардан келип, шёндю къыралны айнытыу жаны бла оноулагъа къатышала эсем, хар кимни да барды муратына жетер амалы, онгу да.
- Насыпны къалай ангылайсыз?
- Насып сюймекликдеди – туугъан журтунга, атанга, ананга, сабийлеге, жууукъларынга. Ол сюймеклик жашауубузну бай, магъаналы этеди.
Дагъыда кесинге, толтургъан ишинге ыразы болсанг, ол да насыпды. Алыкъа кесиме ыразы тюйюлме, алай анга юйрене турама. Хар не да шарт, тизгинли болса сюеме. Муратларынга жетер ючюн низамлыкъ керекди деп, оюмум алайды. Сёзге, эрттенликде къагъыт алама да, сау кюнню ичинде ишде эмда юйде не жумушла тындырыргъа кереклисин жазама. Бюгюн кесиме 19 борч салгъанма да, аладан ючюсюн алыкъа толтуралмагъанма.
