19 сентября, 2023 - 13:59
Яникойчу Улбашланы Зульфия КъМКъУ-ну орус тил эмда битеулю тил билим кафедрасында студентлеге сёлешиуню культурасындан бла орус тилден дерсле береди. Тыш къыралладан бизни республикагъа келип окъугъан жаш адамланы орусчагъа юйретгенди.
Филология илмуланы кандидатыды. «Концептуализация трудовой деятельности человека в разных лингвокультурах» деген уллу монографияны, аслам илму статьяны авторуду. Аланы алтысы уа ВАК-ны тизмесине кирген журналлада басмаланнгандыла. Бюгюн ол мени ушакъ нёгеримди.
- Зульфия, филология илмугъа къалай келгенинги айтсанг эди.
- Гитчелигимден малкъар эмда орус тилледен, литератураладан дерслени сюйгенме. Артда уа ингилиз тилни да жаратханма. Окъургъа да аны сайларыкъма деп тургъанлай, атабыз Габоланы Мустафир орус тилни окъутхан бёлюмге барырымы сюйгенин билдиреди. Ол кеси да физикадан устаз болуп тургъанды. Къалай эсе да, аны айтханына эс бурама. Онбиринчи классда болгъанымда уа, орус тилден олимпиадада районда биринчи жерни алама. Ызы бла республикалы урумунда экинчи оруннга тийишли болама.
Олимпиаданы эсеплерине тийишлиликде университетни орус тил бёлюмюне экзаменсиз окъургъа аладыла. Белгили алимлерибиз эмда преподавательлерибиз Башийланы Светлана, Тетууланы Борис, Кучукланы Зухура, Зинаида Габунияны, бирсилени лекцияларына тынгылагъан сейир эди.
Бакалавриатдан сора КъМКъУ-да магистратураны къызыл дипломгъа бошагъанма. Ызы бла уа университетде аспирантурагъа «Тилни теориясы» деген ызына киргенме. Аны бла бирге уа Пятигорскда къырал лингвистика университетде испан тил бёлюмюнде окъугъанма.
- Испан тилни сайлагъанынг не бла байламлыды?
- Аспирантурада окъугъан кезиуюмде, Россейден тышында да, бирси тыш къыраллагъа халкъла аралы илму симпозиумлагъа, жыйылыулагъа къатышханма. 2010 жылда уа илму башчым Зинаида Габуния бла Испаниягъа орус тилге жораланнган конференциягъа баргъанма. Ары малкъарча, орусча да нарт сёзлени юслеринден доклад хазырлагъанма.
Жангы культура, халкъны адет-тёреси, тиллеринде къалай сёлешгенлери – ала барысы да манга сейир кёрюнюп, жаратханма. Аны себепли аны теренирек билирге да сюйгенме. Артда Нальчикде курслагъа жюрюп, испан тилде сёлешиуню биринчи даражасына юйреннгенме. Аны бла байламлы Пятигорскда окъургъа уа собеседованияны хайыры бла киргенме.
Дерследен тышында да, фильмлеге къарап, назмуланы, сабийлеге жомакъланы окъуп тургъанма. Дагъыда, кесиме сейир кёрюнюп, аланы айтыуларын, нарт сёзлерин орусчагъа кёчюрюп кюрешгенме. Ол а, тилге юйреннгенимден сора да, бу халкъны жашау турмушуна тюшюнюрге, адет-тёрелерин, тарыхларын билирге себеплик этгенди. Андан тышында да, кандидат диссертациямы жазгъанымда, бу материал иги болушлукъ болгъанды.
Андан сора да, бюгюнлюкде университетде Испан тилни эмда культураны илму-окъуу арасыны башчысыма. Анда курслада бу тилге юйренирге сюйгенлени окъутама. Адабият ингирле да къураучубуз.
- Жамауат асламысында филологияны жашауда тил билим бла байламлы этип къояды. Къалайды аны юсюнден оюмунг?
- Филология – ол жаланда тил тюйюлдю. Бу илму, андан сора да, кесине тарыхны, адет-тёрелени, кёлден чыгъармачылыкъны, адабиятны, дагъыда кёп башха ызланы сыйындырады эмда байлайды. Бек башы уа, бу биз сагъыннган ызла тилде барысы да сакъланып тургъанларындады.
Биз, сёз ючюн, бюгюнлюкде харкюнлюк сёлешген кезиуюбюзде айтхан сёзлерибизни магъаналарына эс буруп турмагъанлыкъгъа, иги эслесек, ала халкъыбызны ачыкълайдыла. Нарт сёзлени юслеринден айтсагъ а, къайсы халкъны да ала сейирлик тин хазнасыдыла. Аланы себепликлери бла миллетни тарыхын, адетин, жашау турмушун да билирге болады. Аны себепли уа тил кесинде аны жюрютген халкъны кёп тёлюлерини сынамларын сакълайды деп айтыргъа боллукъбуз.
Уллу алимле филология жаланда илмуну угъай, адамны культурасыны мурдоруду, дейдиле. Аны алайлыгъын жашауубуз кеси ачыкълап турады.
Адам саны аз болгъан халкъланы тиллери жокъ бола, таркъая барадыла, ол бек уллу жарсыуду, нек дегенде тил бла бирге халкъны культурасы, тарыхы да тас болады. Аны кесилиги, бирсиледен энчилиги да алай. Кёп да бармай а, халкъ кеси да жокъ болуп къалады. Аны айтмасакъ да, ол белгилиди – тили болмагъан миллет, жарсыугъа, этносча сакъланмайды.
- Филологияны айныуун неде кёресе?
- Аны айнытхан жаланда илму тинтиуле тюйюлдюле. Халкъла барысы да кеслерини тиллеринде тийишлисича сёлешселе, ол айнырыкъды, деп сунама.
Бизни тилибизни седирей, таркъая баргъаны да жарсытады. Шахардамы сёлеше болмазла сабийле тауча деп, эслеп турсанг, элде да ёсюп келгенчиклени орусча тилленип баргъанларын кёресе. Аны сылтауу уа неде болгъанын билмейме. Баям, ол бизни барыбыздан да къалады. Эм алгъа юйюбюзде сёлеширге керекбиз сабийле бла ана тилибизде, ансы жаланда садикге бла школгъа ышанып къояргъа угъай.
- Биз билгенликден, сен насыплы анаса. Сабийчиклеринги къалай ёсдюресе?
- Кертисин айтсам, тауча андан да иги билселе сюерик эдим. Экисинде да тил билимге хунерлери барды. Ала алыкъа садикге жюрюгенликге, ингилиз тилде санайдыла, тюрсюнлени биледиле. Алия уа ушакъ окъуна этиучюдю.
Элге барыргъа, бахчаны кёрюрге бек сюедиле. Аны хайыры бла уа, мен анда алагъа хар нени кёргюзтюп, аланы атларын тауча айтсам, билирге итинедиле, аны ючюн къууаннган этеме. Сора сабийле сюйюп, сейир этип къарарча малкъар тилде жомакъларыбыз кёп болсала сюерик эдим.
Бош заманым алай кёп болмайды, аны кесиме жоралайма десем, китап окъуйма, алайсыз а, къайсы анача, сабийлени къууандырыргъа излей, алагъа ариу, тюрсюнлю халыладан кийимчикле эшеме.
