12 декабря, 2023 - 11:15
Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и тхыдэм къызэрыхэщыжымкIэ, щIыналъэм и министр нэхъ щIалэ дыдэу щытари цIыхубзхэм ящыщу япэу апхуэдэ къулыкъур зыхуагъэфэщари Щоджэн Верэ Щыхьым и пхъурщ. Илъэс 26-рэ и ныбжьу арат жэуаплыныгъэшхуэ зыпылъ къалэныр бзылъхугъэ цIыкIум пщэрылъ къыщыщащIам.
«Лэжьыгъэм и Бэракъ Плъыжь» орденыр зыхуагъэфэща, медицинэ щIэныгъэхэмкIэ кандидат, РСФСР-м щIыхь зиIэ и дохутыр Щоджэн Верэ 1928 гъэм Къызбрун ЕтIуанэ къуажэм къыщалъхуащ. Налшык дэт курыт школ №9-р къиуха нэужь, ар щеджащ Осетие Ищхъэрэм и медицинэ университетым, адэкIэ и щIэныгъэм щыхигъэхъуащ Москва дэт, Дохутырхэм я Iэзагъэр щрагъэфIакIуэ институт нэхъыщхьэм. Лэжьыгъэм хича япэ лъэбакъуэхэр абы къыщыщIидзащ Лышх узыфэхэм щеIэзэ республикэ диспансерым, 1951 гъэм щегъэжьауэ абы и методикэ пэшым и унафэщIу щытащ. Ленинград дэт онкологие институтым и щIэныгъэм щыхигъэхъуэну кIуауэ, и зэфIэкIхэр къалъытэри, абы и клиникэ ординатурэм щIагъэтIысхьэжауэ щытащ. АрщхьэкIэ партым и Къэбэрдей-Балъкъэр обкомым и бюром и унафэкIэ къраджэжри, республикэм узыншагъэр хъумэнымкIэ и министрым и къуэдзэу ягъэуващ. Илъэс 24-рэ и ныбжьу арат абы щыгъуэ Щоджэным. ИлъэситI дэкIри, министр къулыкъур къалэн къыщащIащ икIи илъэс 15-кIэ республикэм узыншагъэр хъумэнымкIэ и IэнатIэм и унафэщIу щытащ.
А лъэхъэнэм республикэм узыншагъэр хъумэнымкIэ и IэнатIэм зыужьыныгъэ хъарзынэхэр игъуэтащ. Щоджэным и унафэкIэ сымаджэщ гъуэлъыпIэхэм хуэдищкIэ къахэхъуащ, 1635-рэ хъууэ щытати, 4655-м нагъэсащ. Поликлиникэу 7 яухуащ, Налшык къыщызэIуахащ «ДэIэпыкъуэгъу псынщIэм» и хэщIапIэ щхьэхуэр, Лъы щат республикэ станцыр.
Медицинэм и унэтIыныгъэ щхьэхуэхэм зрагъэужьырт: 1959 гъэм къызэIуахащ дзэ узыфэхэм щеIэзэ республикэ поликлиникэрэ психиатрие сымаджэщрэ. 1963 гъэм Кэнжэ къыщызэрагъэпэщащ наркологие сымаджэщ, 1965 гъэм Республикэ психоневрологие диспансерыр къызэIуахащ.
ЦIыхухэр зыхуэныкъуэ медицинэ дэIэпыкъуныгъэхэр нэхъ тыншу щагъуэт хъуар 1963 гъэрщ – а илъэсым республикэ сымаджэщым лэжьэн щIидзащ. 1965 гъэм абы иIэ хъуащ травматологие, урологие, стоматологие къудамэхэр. Сымаджэщым и зэфIэкIхэм зэрыхэхъуэм и щыхьэтт 1968 гъэм абы нейрохирургие къудамэ къызэрыщызэIуахар.А псом къадэкIуэу район, участкэ сымаджэщхэри ирагъэфIакIуэрт.
IэнатIэр Iэмэпсымэрэ техникэкIэ къызэгъэпэщыным къищынэмыщIауи, Щоджэным гулъытэшхуэ хуищIырт IэщIагъэлIхэр къешэлIэнми. Верэ и къулыкъум зэрыпэрыта илъэс 15-м къриубыдэу республикэм узыншагъэр хъумэнымкIэ и IэнатIэм и медицинэ лэжьакIуэхэм я бжыгъэм хъарзынэу къыхэхъуат. Республикэм и медицинэ училищэм фармацевтхэр, лаборантхэр, дзэ узыфэхэм еIэзэ дохутырхэр щагъэхьэзыр къудамэхэр къыщызэIуахат.
ЩIыналъэм и медицинэ IэнатIэр егъэфIэкIуэнымкIэ къыпхуэмылъытэн лэжьыгъэшхуэ зэфIигъэкIащ Верэ. Абы куэдкIэ и фIыщIэщ 1966 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым медицинэ къудамэ къызэрыщызэIуахар. Щоджэным и цIэр тхыдэм къызэрыхэна Iуэхугъуэхэм ящыщ зыщ сабийуэ дунейм ехыжхэм я бжыгъэр нэхъ мащIэ щIынымкIэ абы иригъэкIуэкIа Iуэхухэри. Бзылъхугъэр министр къулыкъум щыпэрыхьа япэ илъэсхэм къуажэхэм нэхърэ къалэм сабийуэ дунейм щехыжхэм я бжыгъэр хэпщIыкIыу нэхъыбэт. Уегупсысмэ, сабийхэм уакIэлъыплъынымкIэ, я узыншагъэр хъумэнымкIэ къалэдэсхэм нэхъ зэфIэкIи Iэмал нэхъыби яIэт. Щоджэным иригъэкIуэкIа къэпщытэныгъэхэм наIуэ къащIащ къуажэхэм илъэс иримыкъуу щылIа сабийхэр, ахэр сымаджэщым зэрыщIамыгъэгъуалъхьэм къыхэкIыу, бжыгъэм къызэрыщамыгъэлъагъуэр. Абы щыгъуэм министрым унафэ ищIауэ щытащ зи ныбжьыр илъэс иримыкъуу сымаджэ хъуа сабийхэр Iэмал имыIэу сымаджэщым ягъэгъуэлъын хуейуэ. Министерствэм къыщызэрагъэпэщат илъэс иримыкъуу дунейм ехыжа дэтхэнэ зы сабийми и лIэныгъэр къызыхэкIам и щхьэусыгъуэр къыщахутэ икIи щызэпкърах комиссэ щхьэхуэ. Сабий сымаджэхэмрэ лIэхэмрэ я бжыгъэр нэхъ мащIэ щIынымкIэ къалэн пыухыкIа зыхуагъэувыжри, абы тету лэжьащ. 1969 гъэм ирихьэлIэу а Iуэхур хъарзынэу зэтраублат.
Узыфэ зэрыцIалэхэм пэщIэтынымкIэ, абыхэм щIыналъэм зыщемыгъэубгъунымкIэ дэтхэнэ зы Iуэхури ткIийуэ и нэIэ щIигъэтт абы. 1958 гъэм тэмакъым къеуалIэ уз зэрыцIалэм республикэм зыщиубгъун щIидзат. Щоджэным ипэ махуэхэм щегъэжьауэ IэщIагъэлIхэр къызэщIигъэуIуэри, абы зэрыпэщIэтын Iэзэгъуэр яубзыхуат икIи узыфэ къызэуалIэхэм я бжыгъэр илъэс зыбжанэм къриубыдэу нэхъ мащIэ хъуат.
1968 гъэм Щоджэн Верэ Москва дэт ЕтIуанэ медицинэ институтым щыпхигъэкIащ «Къэбэрдей-Балъкъэрым узыншагъэр хъумэнымкIэ и IэнатIэр, абы и зыужьыныгъэр» фIэщыгъэр зиIэ и кандидат диссертацэр. 1969 гъэм абы КПСС-м и обкомым и япэ секретарым зыхуигъэзащ министр къулыкъур щхьэщыхыну лъаIуэу. Иджыри илъэскIэ ягъэлэжьэжри, Верэ зыщIэлъэIуар къыхуащIащ. Абы иужькIэ ар илъэситIкIэ «Эльбрус» санаторэм и дохутыр нэхъыщхьэу щытащ. ИтIанэ ар ягъэуващ Налшык къалэ клиникэ сымаджэщым и дохутыр нэхъыщхьэм и къуэдзэу, 1978 гъэм щIэуэ къызэIуаха, узыфэ зэрыцIалэхэм щеIэзэ сымаджэщым и унафэщI къалэнхэр пшэщэрылъ щащIащ.
СПИД-мрэ узыфэ зэрыцIалэхэмрэ защыхъумэнымкIэ, абыхэм япэщIэтынымкIэ республикэ центрым и лъабжьэр зыгъэтIылъар, нобэ абы щылажьэ гупыр зрикIуэ зыужьыныгъэ гъуэгур зыубзыхуар, шэч хэмылъу, Щоджэн Верэщ. 1987 гъэм дохутыр нэхъыщхьэм и къалэнхэм къыпэрыкIри, а IуэхущIапIэ дыдэм иджыри илъэситхукIэ дохутыр-методисту щылэжьэжащ. Зыхэт гупым я ущиякIуэ Iущу щытащ, дэтхэнэми ищIэрт зыхуэныкъуэ чэнджэщи дэIэпыкъуныгъи Верэ и деж зэрыщигъуэтынур.
Сыт хуэдэ IэнатIэ иримыхьэкIами, Щоджэн Верэ сытым дежи хущIэкъуащ и къалэныр нэгъэсауэ зэригъэзэщIэным. Илъэс 26-рэ ныбжьым уиту министр къулыкъур къыпхуагъфэщэныр, дауи, къызэрыгуэкI Iуэхукъым. Щоджэным хузэфIэкIащ кърагъэза дзыхьыр щIылъ пылъу игъэпэжын.
2002 гъэм дунейм ехыжащ Щоджэн Верэ. Республикэм узыншагъэр хъумэнымкIэ и IэнатIэм и къызэгъэпэщакIуэ нэсу щыта Щоджэным Къэбэрдей-Балъкъэрым и тхыдэм и лъэужь къыхинащ, щIыналъэм и медицинэ жылагъуэм абы и фэеплъыр иджыри куэдрэ ихъумэнущ. Абы хуэдэхэрщ лIэщIыгъуэм и цIыху щэджащэкIэ зэджэхэр.
