23 января, 2024 - 15:34
Тау эллерибизни тийрелеринде кёп сейир, сыйлы жерлерибизни юслеринден эшите турабыз. Аланы хар бирини аты, тауруху, хапары бардыла. Кёбюсю болгъан ишле бла байламлыдыла. Халкъ аланы эсде тутханды, сыйлы кёргенди.
Малкъар ауузундан Бахсан ауузуна дери бардыла аллай жерлерибиз. Аланы бюгюнлюкге жетгенлери да бар, къарладан, жауунладан, адамланы хажиликлеринден оюлуп, чачылып, жокъ болуп, жаланда халкъны эсинде атлары сакъланнганланы юслеринден да эшите турабыз. Сёз ючюн, Къуругъан журтну (Кудохуртну) башындда Айдабол кешене, неда Кёнделен аягъында кешенеле, Бабугентге кирген жерде Орусбий кешенеле бюгюнлюкде ала жокъдула. Кёп къыйын салынып ишленнген, халкъыбызны жашаууну шагъаты болуп тургъан эсгертмелени адамла чачхандыла, жокъ этгендиле. Бабугентде Орусбий кешенелени оюп, ала уа алайда юч бола эдиле, ташларын ишлене тургъан мекямны мурдоруна къуйгъандыла.
Аллай шартла дагъыда бардыла. Алай бу къысха хапарыбызда, халкъны эсинде тургъан дагъыда бир сыйлы жерибизни эсгерейик. Анга Ашамиш оба дейдиле. Ол Огъары Малкъарда, буруннгу Шканты элден ёргерек барып, сыртны ортасындады. Шёндю алайны къалын агъач басыпды. Алма, эрик, чертлеуюк терекле ёседиле. Бурун ол тийреле ариу къыртиш эдиле, малла отлагъандыла. Халкъ Азиягъа кёчгенден сора алайны агъач басханды.
Алайда, тёгереги таш хуна къаланып, буруннгу къабыр барды. Анга айтадыла Ашамиш оба деп. Ким болгъанды бу адам, анга не зарауатлыкъ жетгенди, кеси да былайда, элден кенгде нек асыралгъанды. Муну юсюнден эшите тургъанма, Бичиланы Хусейни китабында да окъугъанма. Андан бери ол тийрелеге барыргъа, халкъыбызны озгъан жылларыны тарыхы бла шагъырей болургъа акъыл этип тура эдим. Кёп болмай а Хасауланы Исхакъ бла ары тебирейме. Элге киргенден сора Мамайланы Солтанны бла Харунну, Кюйгенланы Хазретни да биргебизге алабыз. Эл башына чыкъгъанлай, жолубуз сол жанына бурулады. Алайда Алтуу кешенени къаты бла ётюп, жол бла бираз ёрсюрен барабыз. Зеппадын ырбынында тохтайбыз.
Исхакъ машинаны жолну бир жанына салады. Сора биз Харунну ызындан туруп, жаяу жолчукъ бла бираз ёрге барабыз. Алайда таш хунагъа жетип тохтадыкъ. «Ашамиш оба» буду», - деди Харун.
Тёгереги уллу ташладан къаланнган обаны къатына бардыкъ. Метр чакълы болур хунаны къалынлыгъы. Бийиклиги да алай. Ичине мал ёталлыкъ тюйюлдю. Алайда къауум къабыр болгъанча ангыладым.
Жол нёгерибиз Харун айтды Ашамишни хапарын. Ол сабийликден ёксюз къалып, эл ёсдюргенди аны. Акъылбалыкъ болгъандан сора Кючюкланы къуллары эди. Бир жол бийледен бири аны атын алып келтирирге жибереди. Ашамиш атны излей кёп айланады. Арыгъан да этеди. Табып, алып келе тургъанлай, Зеппадын ырбынында кишенлеп, бираз солуюм дегенлей, жукълап къалады. Бий киши уа, жолгъа чыгъаргъа ашыгъып болады. Башха атха минип, Ашамишни излей чыгъады. Сора узакъдан къарап, атын эслейди. Алайгъа барса уа, жашны жукълап тургъанын кёреди. Къатына тынч келип, къамасы бла уруп, Ашамишни алайда ёлтюреди.
Сора атын алып, юйюне кетеди. Мурдарлыкъ ишин киши кёрмеген сунады. Алай малла кюте тургъан сабийле кёрюп, элге хапар жаядыла. Андан сора адамла, келип, аны алайда басдырадыла. Бираздан, таш къалап, тёгерегин иги эркин бегитедиле.
Бир кече Кюнлюм элинден Абай хажи къарап, Ашамишни обасында жашил нюр жанып тургъанын эслейди. Адамлагъа айтадыла. Сынап къарап, ала да эслегендиле. Андан сора Ашамишге шыйыхды дегендиле. Осуятларына кёре, бир къауум адам алайда асыралгъан хапарны Бичиланы Хусей китабында жазады.
«Андан сора, кюн къысса алайда къурманлыкъла этип, Аллахдан жауун, къаратон тиширыула уа сабий, ауругъанла кеслерине саулукъ тилегендиле. Жумагъа баргъанла, аны эсгерип, энчи дууа тутхандыла», - деп жазады Хусей кесини китабында дагъыда.
- Алгъын мал кёп эди. Шёндю чырпы басып тургъан жерле ариу къыртиш эдиле. Малла кютгендиле. Чыгъана ёссе, адамла къырып, тазалап тургъандыла. Чырпыгъа басдырмагъандыла. Халкъ кёчюрюлгенде болгъанды былай, - дейди Кюйгенланы Азрет.
Алай эте, обаны къатында сыйлы адамны юсюнден билгенибизни айтдыкъ. Харун дууа тутдурду да, андан сора ызыбызгъа къайтдыкъ. Алайда уа ариу кюн тийип къалды, жашил нюрюн да тёге тийреге.
