19 апреля, 2022 - 15:32
Мынгылан (Белена чёрная)
Бийиклиги 75 сантиметрге дери жетген, экижыллыкъ, кёп сабакълы битимди. Чапыракълары жабышмакъдыла, гюллери уллудула эм ызлыкълары бла шакъы бетлидиле, бир бирлери бла чырмашып ёседиле. Битим къургъакълыкъгъа чыдамлыды, республикадан, ёзенледен тебиреп, бийик таулагъа дери хар жерде да тюбейди. Июнь айны экинчи жарымындан башлап августха дери чакъгъанлай турады.
Мынгылан бек уулу битимледен бирине саналады – алколоидлери кёпдюле. Аны бла ууланнган адамланы, малланы, жаныуарланы да психикалары бузуладыла. Оруслула: «Ты что, белены объелся?» - де пандан айтадыла. Аны жыйгъан, сакълагъан заманлада да бек сакъ болургъа, ол ишлени бошагъанлай, къолланы сапын бла тынгылы жууаргъа тийишлиди. Ол уулу ханс юйлени къатларында, кир-кипчик тёгюлген, малла отлагъан жерледе ёседи. Аны не мал, не жаныуар ашамайды.
Медицинада мынгыланны чапыракъларын бла урлукъларын солуу эм ашны эритиучю органлары сууукъ болуп, къалтырагъанларын тыялмай ауругъанлагъа багъыуда хайырланадыла. Аны чапыракъларындан этилген порошок огъаргъы солуу органлары астмадан ауруп къыйналгъанлагъа багъыуда хайырланылгъан «Астматол» дарманнга къошулады. Битимни урлукъларындан этилген жау а жел эм падагра аурууладан къыйналгъанланы инжилгенлерин азайтыр ючюн хайырланылады.
Жанжюрек (Валериана лекарственная)
Бек алгъа битимни таулу халкъда жюрюген атыны магъанасын ангылатайыкъ. Ол жан эм жюрек сёзледен къуралгъанды, кеси да жюрекни жаны деген магъананы тутады. Дагъыда, башха тюрлю айтханда уа, жанжюрек адамны жюрегини тийишлисича ишлерине болушхан дарманлыгъы болгъан кырдыкды. Кеси да кёпжыллыкъ битимлени санына киреди, бийиклиги 1-1,5 метрге жетеди. Гюллери акъладыла эм ууакъладыла, ариу ийислидиле. Урлукълары жумуртха формалы ууакъладыла. Битим июньдан августну ахырына дери чагъады.
Медицинада жанжюрекни тамырлары хайырланыладыла, ала къургъакъсытылсала, къаралдым-мор бет аладыла. Бирсилеге ушамагъан энчи ийислери барды. Битимни тамырларындан этилген препаратла нервалары, жюреклери, аш орунлары эм чегилери онгсуз этгенлени, бронхиальный астмадан, къоян ауруудан, мигреньден, тахикардиядан эм бир-бир башха тюрлю аурууладан къыйналгъанланы инжилиулерин азайтыр ючюн хайырланыладыла.
Жанжюрекни жууулуп, тазаланнган эм ууакъ тууралгъан тамырларыны бла сабакъларыны 10 граммын 1 стакан исси суугъа къуядыла эм аны, сууу болгъан бир башха адыргъа салып, 15 минутну къайнатадыла эмда эки сагъатны сууусагъа къоядыла, Ызы бла сюзюп, тахикардиядан ауругъаннга столова къашыкъ бла бир-экисин кюннге 3-4 кере ичиредиле.