11 мая, 2022 - 15:32
Къыш келгенликге, айны кёбюсюнде жылы, чууакъ кюнле болуп тургъандыла. Алай айны ахырында сууукъ бирде кючлю, бирде акъырын ургъан, тёгерекни букъугъа алдыргъан жел башланнганды. Быллай ауур хауада къыйналып солуйса. Къайгъыла, сагъышла тынчлыкъны сыйыргъандыла. Аланы чачаргъа ингирде тышына чыкъгъанлыкъгъа, табийгъатны быллай болумлары адамны мудах этедиле.
Ачыугъа жел бекден-бек урады. Тёгерек къарчыкъла, аз жауа, тохтай турадыла. Асыры къарангыдан, аллынгы кёрмейсе. Бу иш кёпге барыргъа ушайды дей тургъанлай, тийрени жарыкъгъа алдыра, тау артындан толгъан ай къарады. Туман чачылды, кёк ачылды, кюндюзча жарыкъ эм жылы болду. Тёгерекни шошлукъ эм ырахатлыкъ бийледи.
Ёрге къарасанг, жулдузлу кёкден сени бетинге акъыртын-акъыртын жабалакъ къарла, тюше-тюше, эрийдиле. Къайры атласанг да, ала да сени биргенге баргъанлай турадыла. Жулдузла, жана, жукълана, жылтырай, санга салам бередиле. Ай а сен болгъан жерни бютюнда бек жарытады.
Бийик тауланы башларында жел, къарны юфгюрюп, урчукъча буруп, ёрге кётюрюп, къайры эсе да алып кетеди. Табийгъатны быллай ариу, сейир ышанлары сени башха дуниягъа алып кетгенча, къайгъыларынгы чачадыла, кёлюнгю кётюредиле. Сен, асыры къууаннгандан, таза хауаны ичинге солуп, тёгерек бурулуп, тепсей-тепсей, ары-бери бараса, жырлайса. Быллай, кёз аллынгда тюрлене тургъан, жерден кетеригинг келмей, бу аламат, тамаша бла бирге не къадар кёп болургъа сюесе. Аякъ тюбюнгдеги жангы къар, сабий гырт бал тузну кемиргенча, таууш этеди.
Алай эте кетип, битеу дуния акъ болуп къалды: юйле, черекле, агъач, таула. Кесинг да эслемей тургъанлай, алагъа ушаш, битеу юсюнг, узун къара чачынг, къалын къашларынг акъ болдула. Чачынгы къыйырында гитче бузчукъла, накъут-налмас минчакълача, жылтырайдыла. Бу тамашагъа къарап тойгъунчу, эсингде болмай тургъанлай, къайдан эсе да аз-маз эшитиле келип, артда уа къаты гюрюлдеген таууш тёгерекни алды.
Боран, шошлукъну кесип, асыры къаты ургъандан, бир такъыйкъаны ичинде юсюнгю къардан толтуруп къояды, кёз ачаргъа къоймайды. Аллына чыкъгъан къарны хар жерден суууруп, бир жерге жыйып, куртла къурап тебиреди. Аны ызындан къалын туман келди, къарангы болду. Андан къачып, жел ургъан жанына барыргъа тюшдю. Артха-алгъа тентирей, ары-бери сюрюше, юшюген къолларынг бла жууукъда болгъан юйню эшигин кючден ачып киресе.
Босагъадан атлагъанлай, сабийлигими эсиме тюшюрдюм. Ол заманны адамлары эм турмушлары кёз аллыма келип къалдыла. Аланы юслеринден сагъыш эте келип, печьге отунла салып, жандырдым. От жана, фатарны жарыта, аз ёчюле тургъаны себепли, мында затла да кёрюне, къарангыда уа тас боладыла. Анга кёре аланы тарыхлары да эсиме тюше, унутула турадыла.
Мында хар затны кесини энчи тарыхы барды. Кеслери да керекли жерлерин табып турадыла. Къабыргъалада бир бирлерине ушамагъан ариу кийизле. Аланы юслеринде къарт атабызны жамычысы, башлыгъы эм къамасы. Юйню ортасында чигинжиге тагъылып тургъан жюген, иер. Столда уллу гоппан эм къол тирмен. Юйню мюйюшюнде чалгъы, жанында челек къалагъы бла, оракъ, хыжы. Арлакъда жюн таракъ, талкъы, къарт анабызны боза биширген къазанлары, жау тюшюрген чыккыр, гыбыт. От жагъада къычхач эм башха затла.
Бу юй Орта Азиядан кёчюп келгенден сора ишленнгенди. Аллай бир жыл ётгенден сора да, бир жери тепмегенди, бузулмагъанды. Мында хар затны кесини энчи тарыхы барды. Бу затла бла эрттеден бери хайырланып тургъандыла. Бир-бир затла бла уа бюгюн да хайырланадыла. Андан бери кёп заман ётгенликге, ала алай бек тюрленмегендиле, агъачларын тас этмегендиле. Нек дегенде аланы къолдан уста, сынамлы, жигер адамла кёл салып ишлегендиле. Ала дагъыда тюз ниетли, намыслы, адетли, адепли, ачыкъ жюрекли эдиле. Халкъгъа ахшылыкъ излегендиле эм кёп игилик этгендиле.
Башында айтылгъан затланы сагъынмай къойсакъ да, ата-бабаларыбызны ёз тилибизде тынгылы, ариу сёлешгенлери, жаш тёлюге керти, сейир хапарла айтханлары окъуна тамамды аланы баш ышанлары – терен акъыллылыкъ, бирча къылыкъ, чыдамлылыкъ дерге.
Къайгъысыз жашлыкъны заманында, быланы жанлары бла кёп кере ётюп, эс бурмай айланнганбыз. Кесибизни къайгъыларыбыз барындан да магъаналы сунуп. Окъуу, къайры эсе да ашыкъгъан, сакълагъан жумушла эм башха къайгъыла башыбызны бийлеп. Энди уа быланы кёргенден сора, нени да магъанасын ангылап, башха тюрлю оюмлап башладым. Жюрегиме тынчлыкъ, сабырлыкъ, ырахатлыкъ келди. Женгиллик, эркинлик эм къууанчлыкъ алды мени.
Бу халдан чыгъып, тёгерегиме къарасам, печьни дуу-дуу деп жаннганы, юйню жылылыгъы, отунланы нарат ийислери, тышында желни сызгъыргъаны, терезелени зынгырдагъанлары, эшик тюбюнден, хар жел ургъанлай, къарчыкъны: «Биз да сени нёгерлерингбиз», - деп, келе тургъаны бир макъам болуп, мени ёрге кётюрюп, ариу жомакъгъа элтип барады. Ата-бабаларыбызны не заманда да къууатлы, берекетли от жагъасы, ёхтемлендиреди, учундурады, не къыйынлыкъланы да хорларгъа, къууанчлы жашаргъа болушады.