24 мая, 2022 - 13:59
Кёк чечек экинчи аты хачас (Синюха голубая)
Къалын тамырлыды, бийиклиги 40-100 сантиметрге жетген, кёпжыллыкъ битимди, гюллери жарыкъ-кёксюлдюмледиле, кеслери да бутакълада бирге жокку ёседиле. Июньда-июльда чагъады, кёп урлукъ этеди. Мылы жерлени сюеди.
Дарманнга сабакъларын, тамырларын да хайырланадыла. Алада фенол-карбон кислотала, флаваноидле, эфир жаула эм башха хайырлы затла бардыла. Аны сабакъларындан этилген растворну халкъ медицинада солуу органлагъа, туберкулёз, къутургъан, чеги ауруулагъа, нервалагъа, баш ауруугъа, аш оруннга багъыуда хайырланадыла.
Кёк чечекни тамырларыны 6 граммын бир стакан суугъа къуюп, башы жабылгъан адырда 20-25 минут къайнатадыла, андан сора 2 сагъатны турма къоядыла. Аны столова къашыкъ бла бирин 3-4 кере ичсе, адамны жётелин кетерирге, нерваларын шошайтыргъа, ачыуун селейтирге себеп болады.
Юшча (Клевер)
Аты бу битимни къурамын аламат тюз ачыкълайды – аны хар чапырагъы юч кесекден къуралыпды. Чапыракълары узун сапчыкъларыны къыйырларында орналыпдыла, тёгерек, бираз созулгъан халлыдыла. Гюллери ууакъладыла, акъладан тебиреп къызгъылдым-шакъы бетлилеге дери бо-ладыла. Юшча жайны узунуна чакъгъанлай турады. Къабарты-Малкъарны хар къалайында да битеди.
Медицинада битимни чапыракъларын, сабакъларын, гюллерин да хайыр-ланадыла. Аны къургъакъсытылгъан гюллеринде эфир жаула, гликозидле, органика кислотала, каротин, витаминле тюбейдиле. Сабакъларында бла чапыракъларында уа башда сагъынылгъанладан сора да, кумарин, салицил кислотала эм башха хайырлы затла боладыла. Аланы солуу органлары, сууукъ тийип ауругъанланы багъыуда, маляриягъа къажау кюрешде хайырланадыла.
Юшчаны сууун чачны тамырларына сюртсе, аны агъарыуу азаяды. Аны гюллеринден этилген раствор кёзлени конъюктивитлерин, ларингитни, иринни, берчни, жараны, тери, бюйрек, чеги аурууланы кетерирге жарайды.
Битимни ууакъ тууралгъан сабагъыны 10 граммын 100 грамм сууда 5 минутну къайнатадыла, ызы бла сюзедиле эм анемиядан, бронхалы астмадан, бронхитден, жётел тийип ауругъанлагъа, тери аурууладан къыйналгъанлагъа ичиредиле.