6 декабря, 2022 - 15:32
Къансиер (Бересклет)
Тёртмюйюш бутакълары болгъан, бийиклиги 1,5-3 метрге жетген юлкюдю. Чапыракълары къысха саплыдыла, эллипс формалыдыла, къыйырлары быхчы аузуна ушайдыла – хырез-хырездиле. Гюллери ууакъладыла, жашил бетли-акъладыла. Жемишлери тёртмюйюш къызгъылдым коробкагъа ушайдыла, урлукълары къызгъылдым-сары бетлидиле.
Республиканы агъач талаларында, тау бетлеринде, суу жагъаларында ёседи. Уулу битимди.
Дарманнга юлкюню чапыракъларын бла жемишлерин хайырланадыла.
Къансиерде жюрекге керекли эвонимин глюкозиди барды. Аны жемишлеринде адамны къан тамырларында къанны басымын кётюрюучю триацетин, алколоидле болгъанлары тохташдырылгъанды. Юлкюню къабугъунда бла тамырларында 17 процент чакълы бир гуттаперч барды, урлукъларында уа – жау.
Битимни жемишлеринден хазырланнган суу безгекден ауругъаннга ауругъаннга жарайды. Аны бла бирге ол адамны къусарыгъын келтирирге, къарысууз этерге да боллукъду. Къансиерни чапыракъларындан эм порошогундан этилген сууну адамны ичинден сууалчанланы кетерирге, кичиуге къажау кюрешде хайырланадыла.
Эсде тутугъуз! Битимден этилген сууну ичерге тюшсе, бек сакъ болугъуз, врач бла кенгешигиз.
Назы (Ель обыкновенная)
Жайда, къышда да дайым жашиллей туруучу, конус формалы, къонгуруракъ-кюл бетли къабугъу болгъан терекди. Чапыракълары-ийнелери жютюледиле, къаралдым-жашилледиле, тёртмюйюшледиле. Урлукъларыны къаплары дубур формалыдыла. Терекни кишиулары (шишкалары) май-июнь айлада букъуланадыла, жетген а октябрьде этедиле.
Медицинада назыны чапыракълары-ийнелери, жаш бутакъчыкълары, кёзлери бла бирге, иги жетмеген кишиулары хйырланыладыла. Терекни чапыракъларында-ийнелеринде эфир жаула, аскорбин кислота, хлорофилл, каротин, дубиль веществола, чайыр бардыла. Аладан этилген препаратла сууукъ ётюп ауругъанлагъа, заранлы микроблагъа къажау кюрешде, ауругъан адамны терлетиуде, аурууну сынтыл этиуде, ётню тап ишлетиуде хайырланыладыла.
Назы кишиуладан жарашдырылгъан суу ингаляциягъа эм ангинадан ауругъанны аузун чайкъаргъа, ларингитден, фарингитден, бронхитден, бронхиальная астмадан къыйналгъанлагъа жарайды.
Аллай сууну былай жарашдырадыла: кишиуланы ууакъ туурайдыла, аланы бир ёлчемине 5 ёлчем къайнар суу къуядыла, булгъай-булгъай, 30 минут къайнатадыла, андан сора 15 минут сууургъа къоядыла, 3 къаты марля бла сюзедиле. Ол мор бетли, жабышмакъ эм ариу ийис этген суу болады. Чахауан этерге керек эсе, ол сууну 60-80 градусха дери жылытыргъа керекди. Абадан адамгъа бир процедурагъа 20-30 миллилитр суу къоратылады.
Халкъ медицинада назы терекни кёзлеринден эм жаш кишиуларындан къайнатылып алыннган сууну ёпкелери туберкулёздан, бронхитден, жик аурууладан багъыуда хайырланадыла. Терекни бутакъчыкълары хант туз бла бирге къайнатылгъан сууну бели жел болуп, темиреуден ауругъанлагъа чахауанла этиуде хайырланадыла.