7 февраля, 2023 - 15:34
Жаш тёлюбюз окъууда, ишде да бет жарыкълы бола, бизни кёллендиргенлей келеди. Бюгюнлюкде аланы танг кесеги къыралыбызны эм белгили вузларында билим алгъанлары уа ахшы шартды. Аладан бириди Михиталаны Маликатды.
Ол Тырныауузда ёсгенди эм 5-чи номерли гимназияны алтын майдалгъа тауусханды. Аны Бир къырал сынаулада алгъан балларыны эсеплерин да белгилерчады. Сёз ючюн, обществознаниядан 99 баллгъа тийишли болгъанды.
Бюгюнлюкде таулу къызчыкъ Москваны къырал университетини психология факультетини «Билим бериуде психология жаны бла юйретиу» усталыкъгъа тюшюне, тёртюнчю курсда окъуйду. Биз аны бла студент жашауну, жаш тёлюню юсюнден ушакъ этгенбиз.
- Маликат, сен психология ызны сайлагъанса. Жаш тёлюге бу усталыкъны сейири недеди бюгюннгю жашауда?
- Алып айтханда, адам улугъа билим бериуню магъанасы уллу болгъанын барыбыз да билебиз. Мен а аны бла бирча сабийни жашауунда устазны энчи оруну барды деп сунама. Аны себепли сайлагъанма окъутуу бла байламлы психологияны да.
Окъуучугъа педагог дерсни не халда бергени, аны бла бир тил тапханы бла къалгъаны да магъаналыды. Ол усталыгъымы бир жаныды. Аны башха жаны уа – ол сабийни билимге сейирин ача билиудю. Андан сора да, анга къоркъмазгъа, школда къайгъылы болуп турмазгъа, эслерин окъууларына бурургъа болушлукъ этиудю.
Кертисин айтханда, къайгъы этип тургъан сабийле мектепде асламысында иги окъуйдула. Психологияда аллай къайгъыгъа «школьная тревога» дейдиле. Быллай окъуучула дагъыда ата-аналарыны, устазланы, тенглерини жанларын къыйнаргъа къоркъадыла, не жаны бла да алагъа иги кёрюнюрге кюрешедиле. Жюреклери къайгъылы болуп турса уа, ол, жарсыугъа, артда кеслерини жашауларына, саулукъларына да заранды.
Нек дегенде ол къайгъыла аллай сабий кесини жашаууна къоркъуу салгъан затны юсюнден окъуна биреуге айтмазча этип къояргъа боллукъдула. Аны себепли алагъа заманында психологну болушлугъу керек болады. Сора ата-анала, устазла да сабийни халинде, къылыгъында бир тюрлениуню эслеселе, сакъ болургъа тийишлидиле.
Манга психология хар заманда да сейир болгъанды. Алай эсе да, окъуугъа кире туруп, кёпле башха жерге барсанг а деп да айтхандыла. Тамата эгечим Диана анабызны унатады да, сора юйюрюм барысы да кёллендиреди. Къагъытларымы беш вузгъа берген эдим, алай а МГУ-ну сайлагъанма артда бирсиледен эсе.
- Бюгюнлюкде жамауат психологну ким болгъанын, аны неге кереклисин толусунлай ангылаяламыды?
- Кертисин айтханда, Москва уллу шахар болгъанлыкъгъа, мында да аны магъанасын энди ангылай башлагъандыла дерчады. Бизде алыкъа аллай даражагъа жетмегенбиз деп сунама. Психолог жаланда андан справка алыр ючюн угъай, адамны саулугъу, жашауу тынчлыкълы болур ючюн керекди.
Бусагъатда быллай усталыкъ неге керек болгъанын ангыламагъандан сора да, аны болушлугъун излеген адамла терен билимли, окъуулу, сынамлы психологну да сайлай билмей, бир ненча айлыкъ курсланы тауусуп, къагъыт алгъанлагъа барып къаладыла. Алай бла уа болушлукъну орунуна инсан кесине хата келтирип къояргъа боллукъду. Аны себепли психология адамны саулугъу, жюрек тынчлыгъы бла къаты байламлы болгъанын унутмазгъа тийишлиди.
- Къыралыбызны эм белгили окъуу юйлеринден биринде, уллу шахарда билим алгъан а санга къыйын болгъанмыды?
- Окъугъан бла къыйналмайма, жаланда тансыкъ болгъаным ючюн къыйналама ансы. Мында ата-анама, эгечлериме бла аладан туугъанчыкълагъа аслам заман бёлалмагъаным ючюн. Алай эсе да, терк-терк учаргъа кюрешеме.
Юч-тёрт солуу кюн берилгени окъуна болса да, келип къалыучума юйге. Атам-анам а алай этгениме кюлюучюдюле. Аэропортха келип да тюберле, хычинле бла да сакъларла. Биргеме элтирча анам аланы къалау этип биширеди. Тенг къызларым келирими сакълап туруучудула, кесимден эсе да бег а хычинлени (кюледи). Миллет ашларыбызны жаратханлары уа хычыуун кёрюнеди.
Мында бирси миллетлени адеп-къылыкъларына келишалмай да кёп тургъанма. Биргеме окъугъан къазакълы Жамиля бла татарлы Диана бла шагъырей болуп, артда уа шуёхлукъ да жюрютгенибиз манга уллу болушлукъ болгъанды.
- Сенден сора да, таулу къызла, жашла уа бармыдыла анда билим алгъан?
- Хау, бардыла. Сёз ючюн, тенг къызым Бапыналаны Мариям экономика бёлюмню магистратурасында, Жанатайланы Азинат а филология факультетни биринчи окъуйдула. Ала экиси да Тырныаууздандыла.
Мында окъугъан къарачайлыланы бла малкъарлыланы «Землячество» деген ат бла аралары да къуралгъанды. Анда тюрлю-тюрлю тюбешиулеге да къатышабыз. Алгъаракъда башха вузлада окъугъан таулула бла малкъар тилни билиуге жораланнган оюн болгъан эди. Анда эшитген затларыма, бютюнда нарт сёзлеге, сейир этгенме. Аллай бир таулу бирге жыйылгъаны да иги кёрюннгенди.
- Къаллайды шёндюгю жаш тёлю?
- Мен ангылагъаннга кёре, жаш адамла окъургъа сюедиле. Аны бла бирге уа алгъан билимлерин жашауда хайырланып, жамауатха хайыр келтирирге, жетишимли болургъа излейдиле. Дагъыда бир затны чертирик эдим – ала алгъадан да къайсы жолну сайларыкъларыны сагъышын эте да биледиле. Ол ышан а заманны бошуна жетишимли болургъа себепликди.
- Бош заманынгы уа къалай хайырланыргъа сюйюучюсе?
- Суратлау эмда психология ызда китапланы окъуйма. Ючюнчю курсха дери онлайн-школада окъуучулагъа обществознаниядан дерслерин этерге болушханма. Артда мында менеджер болуп да тургъанма. Аллай онг манга бу предметден ЕГЭ-де бийик балл алгъаным ючюн чыкъгъанды.
Ючюнчю курсда болгъанымда университетни башламчылыгъы бла садикде сабийле бла диагностика бардырыу жаны бла иш башланнганды, мен да анга къатышама. Жашчыкъланы бла къызчыкъланы бир ишден башхасына терк кёче билирге, эслерин айнытыргъа, бир билдириуню унутмай турургъа дегенча затлагъа юйретебиз. Анда ишлегеним манга уллу сынамды, аны бир кесек жыйышдырып, илму статьяла жазар акъылдама.
- Сайлауунг бла байламлы муратларынг а къаллайладыла?
- Окъуууму таууссам, алгъан билимими туугъан жеримде хайырланыр муратдама. Школда ишлерге сюеме, анда психолог сабийлеге, устазлагъа да болушлукъ береди. Андан тышында да, жамауатха себеплик этер акъылдама. Бюгюннгю жашауда психолог кесине иш тапмай къаллыкъ тюйюлдю, деп сунама.
