21 марта, 2023 - 15:32
Энергетик десек, кёз аллыбызгъа эр киши кёрюнеди: башында каскасы, къарамы таукел, къоллары да кючлю. Аны орунунда тиширыу болса уа? Бютюнда таулу къыз. Аллай адамны билмей эсегиз, танышыгъыз: Тёппеланы Танзиля – билимли эм сынамлы энергетик. Ол Египетде атом электростанция ишлериклени къауумуна киреди. Бюгюн ол бизни ушакъ нёгерибизди.
- Танзиля, усталыгъынгы къалай сайлагъанса, къайда окъугъанса?
- Тюзюн айтханда, энергетик угъай, программист болургъа сюе эдим. Алай жашауда кёп зат биз суннганча болмайды. Школда бегирекда математика, физика, информатика предметлени жаратханма, олимпиадалада хорлай тургъанма.
Школну алтын майдалгъа тауусама, къагъытларымы Москвада Бауман университетге береме. Математикадан экзаменни женгил жазама, физикадан а балларым жетмейдиле. Артха къайтып, Нальчикде Шёндюгю гуманитар университетге киреме. Ара шахарда техникалы университетде билим алыргъа сюйгеним а кетмейди.
Кюнлени биринде анам: «Университетлеге алыу барады деп эшитгенме, анга бир эс бурсанг а», – дейди. Экзаменлени береме. Тизмеде техникалы вузланы арасында Москваны энергетика институту (МЭИ) да бар эди. Анда «Промышленность теплотехника» бёлюмюн сайлайма, аты бир жылыулу кёрюннгени ючюн. Талай кюнден ары ётгеними сёлешип билдиредиле.
- Мында университетни къоюп Москвагъа кёчген тынчмы эди?
- Уллу шахарда ал заманда бек къыйын кёрюннгенди. Ол кезиуледе (2005 жыл эди), шёндюча, кимге сюйсенг да телефонда видеогъа чыгъып сёлеширге амал жокъ эди. Бир кезиуде заочный бёлюмге кёчюп, артха къайтайым деген акъыл да келгенди. Алай МЭИ-де жаланда жеринде туруп окъуйдула дегенлеринден сора, ол сагъышланы да къойдум.
Бир кесекден тамата курсда окъугъан бир къарачайлы жаш «Эльбрусоид» фондну юсюнден айтады, тюбешиуледен бирине да чакъырады. Анда кесими тюз туугъан жеримдеча сеземе. Тёгерегинги ёз тилибизде сёлешген адамла алгъаны бек хычыуун кёрюнеди. Жаланда терезеге къарап, тауларыбызны кёрюрге къалгъанды ансы. Андан сора артха къайтыу сагъышланы унутама.
- Окъуу жаны бла уа къыйынмы эди?
- Биринчи семестрде эм бийик математика предмет бар эди. Билимим тюз устаз сюйгенча болмаса да аны: «Къармашханынгы кёрюп, «тёрт» салайым ансы…», - дегени кёлюме тиеди. «…Тышындан келгенлени билимлери доюн болмаучуду», - дегенин эшитгенимде, кимни билими къаллай боллугъун кёргюзтюрге ант этеме.
Тёртюнчю семестрде экзамен башланады. Устазыбыз биринчи мени чыгъарады, жууапларымдан сора «беш» салады. Отоудан чыгъа тургъанымлай: «Бирсиледен экзамен алыргъа да болуш», - деп тыяды. Ол заманда кесиме сёз бергеним эсиме тюшеди.
Институтну ток эмда жылыу чыгъаргъан станциясы барды. Ол ала бла кесин эмда тёгерегинде юйлени жалчытады. Студентле уа анда оборудование къалай ишлегенине къарайдыла, билимлерин хайырланадыла. Биз ары келсек, специалистле хар нени да кёргюзтюп, станция къалай ишлегенини юсюнден кёп зат айта эдиле.
- Ишде биринчи атламларынгы юсюнден айтсанг эди.
- Аны къайгъысын окъуй тургъанымлай этеме. Бешинчи курсда болгъанымда, кафедрада иш бар эсе деп сорама. Анда уа «Группа Е4» инжиниринг компанияны башчысыны орунбасары Загретдинов Ильясны телефон номерин бередиле, ары адамла керекдиле деп.
Ийнанамысыз, бу адам бла тюбешир амалны юч ай излегенме. Айтхан кюнлеринде барама, кесими да асыры абызырагъанымдан, ичимде жаным жокъ. Ол а – бир жарыкъ, сабыр адам. Къагъытларыма къарап, ушакъ этгенибизден сора, болушлукъчусун чакъырып, компанияны техникалы дирекциясына (ол аны «мыйысыды» дерге боллукъду) алыргъа буйрукъ береди.
Талай жылдан сора Россейни Энергетика министерствосуна кёчгенме. Анда уа норматив-праволу документлени жарашдырыу бёлюмде урунама. Къагъыт иш дегенликге, ол бир да женгил тюйюлдю. Президентни Аппаратына, Правительствогъа отчётла хазырлау, жангы законланы эмда бегимлени проектлерин жарашдырыу. Ары танг эрттен келсем, юйге кече белинде къайтхан кёп кезиулерим болгъанды.
- Биринчи къайсы объектде ишлегенинг эсингдемиди?
- Ол компанияда болгъанымда окъуна термиле эдим электростанцияны къурулушу бара тургъан жерге тюшерге. Алай анда таматам: «Танзиля, жаш тиширыугъа анда этер зат жокъду», - деп жибермегеди.
Министерствода болгъанымда ким эсе да телефонума сёлешип: «Кюн ахшы болсун, мен ТЭК «Мосэнергону» келечисиме. Биз эшитгеннге кёре, сиз теплоэлектростанцияны къурулушуна къатышыргъа сюесиз. Алай айтып къояйыкъ – ол объект Грозный шахарда боллукъду», – дейди. Ызы бла Чечен Республикагъа кёчеме. Анда уа сау эки жыл туруп, 360 МВт кючлю станцияны къурулушуна аллындан башлап ахырына дери къатышханма.
Ол объект бите тургъан кезиуде мени «Росатом» къырал корпорацияны жел энергетика бла кюрешген «НоваВинд» бёлюмюне ишге чакъырадыла. Ары да арсарсыз тебирейме. Нек десенг, ол да бир жангы сынамды, бютюнда жел энергетика къуру бизде угъай, сау дунияда энди айный башлагъан ишге саналады. Андан сора да, кёп проектлеге къатышханма. Ол санда Краснодарда ТЭЦ-ни реконструкциясына. Аны Сочиде Олимпиада башланырны аллына тамам этген эдик. Ол объектни бийик эмда аз басым бла ишлеген арматурасын мен сайлагъанма.
Шёндю уа «Росатомну» «Атомстройэкспорт» компаниясында ишлейме, проектлеге къарагъан Аналитика араны келечисиме.
- Египетде атом электростанцияны къурулушунда уа не зат бла кюрешириксе?
- Ол станцияны аты «Эль-Дабаа» боллукъду. Аны ишлерден алгъа, ол къыралны келечилери объектде оборудованияны эмда аны къурулушунда хайырланыллыкъ материалланы бир кесеги аланыкъы болурларын эмда кеслеринден ишчиле да къатышырларын излегендиле.
Египетни ол жаны бла къаллай онглары болгъанларын тинтебиз, документацияны тап жарашдырыргъа болушабыз. Ол да женгил иш тюйюлдю, нек дегенде атом промышленностьда материалла, оборудование жаланда бизни къыралда этиледиле.
Мен бу ишиме ыразыма. Нек дегенде атом станция эм къыйын эмда бек уллу сакълыкъ излеген объектге саналады. Мен оюм этгеннге кёре, адам улуну келир заманы ма быллай энергетика бла байламлыды.
