17 октября, 2023 - 13:59
Тыш къыраллы тиллеге юйреннгенде къаллай кемчиликле этебиз, шёндюгю заманда кёп тилни билген нек магъаналыды, ол жашауда къалай болушады? Бу затланы юслеринден Атабийланы Аминат бла ушакъ этгенбиз. Ол ингилиз, япон тиллени биледи. Бюгюнлюкде «Лингвист» школда ингилиз тилден устазды, аны бла бирге тыш къыраллы тиллеге юйренирге сюйгенлеге Интернетни болушлугъу бла дерсле береди.
- Аминат, тыш къыраллы тиллеге сюймеклик неден башланнганды?
- Мен Пятигорскну къырал лингвистика университетинде ингилиз эм немис тиллени бёлюмюнде окъугъанма. Аны бла бирге япон тилге юйреннгенме. Тилни сюеме дерча тюйюлдю, бек алгъа къайсы миллетни да адет-тёрелери, тарыхы сейирдиле.
- Кёп тиллени билген нек магъаналыды, ол жашауда болушамыды?
- Илмуда «билингв» деген ангылам барды – эки тилни иги билген, алада терк эм тыйгъычсыз сёлешген. Биз барыбыз да аллайлабыз: таучадан орусчагъа женгил кёчюп къалабыз. Аны ючюн а башха тиллеге юйреннген бизге тынчды. Дагъыда билингв бир ишден башхасына терк кёчеди. Кёп тиллени билген да алайды, бирден талай жумушну толтуралады. Ол жашаугъа башха кёзден къарайды, билими, сезимлери кенгередиле. Иш табаргъа да себеплик этеди. Замандан артха къалмаз, дуния башында башха миллетлени таныр ючюн магъаналыды тыш къыраллы тиллени билген.
- Кёпле ингилиз, неда башха тилни окъуп башлап, ахырына жеталмай къалады. Аллайлагъа къаллай акъыл юйретирик эдинг?
- Баям, талпыныулукъ жете болмаз. Мен оюм этгенден, ансыз башха тилге юйреннген къыйынды. Сёз ючюн, биз сабийлени окъутханда, тюрлю-тюрлю амалла бла аланы кёллендирирге кюрешебиз.
Уллу кемчиликледен бири – дерс бошалгъанлай, адам тил бла ахырда кюрешмейди, кёпле юйге берилген ишни окъуна этмейдиле. Алай хар эркин заманны да хайырланыгъыз. Киногъа, жангылыкълагъа, ютубда видеогъа окъуна юйреннген тилде къарагъыз. Къарагъан бла да къалмай – кёл салып тынгыларгъа керекди. Хар сёзге, хар айтымгъа.
Дагъыда кесинг кюрешгенден эсе, нёгеринг бла бирге окъусанг тынчыракъды. Аны ючюн сейирлери, кёз къарамлары бла санга ушагъан адамны излегиз.
- Мен билгенден, Къытайда сабийлени ингилиз тилге юйретгенсе. Анда сени тамашагъа къалдыргъан зат бармыды?
- Анда, кавказдача, адет-тёреге къаты болгъанларына сейир этгенме. Таматалагъа хурмет уллуду. Къыз бла жаш ким бла юйюр къурарыкъларын ата бла ана оноу этедиле. Бизде бу тёре унутула барады. Сабийле уллайгъынчы ата-аналары бла бирге жашайдыла, ол иги шартха саналады. Къытайлыла намыслы адамладыла, башхалагъа сакъдыла, кёлюне тиерме деп, сагъыш этип сёлешедиле, бир бирге ачыкъдыла.
Гуанчжоу шахарда сабий садда ингилиз тилге юйретгенме. Къытайда билим бериу система къатыды. Окъуучула эрттенликден башлап кечге дери школдадыла, ызы бла кружокла башланадыла. Тамата класслада сау жылны ала ахыр сынаулагъа хазырланадыла – энчи лагерьледе туруп. Аны эсеплерине кёре ким къоллары бла, ким а акъыл бла ишлерини, башчылыкъ этериги да ачыкъланады.
Ингилиз тилни уа барысы да борчлу халда окъуйдула – эки жылдан башлап.
- Къытай тил бек къыйын кёрюнеди…
- Угъай, алай айталмайма. Аны энчилиги недеди десенг, сёзню айтхан халинге кёре магъанасы тюрленеди. Япон тилге иероглифле Къытайдан келгендиле. Аны себепли женгил сёзлени окъуялама – тёрт таякъдан къуралгъанланы.
Тёрт жылны Къытайда жашагъанымдан сора, азиялы культураны бютюнда бек сюйгеними, жюрегим ары тартханын ангылагъанма.
- Интернет къыралланы араларында чеклени бузгъанды. Нальчикде олтуруп, дунияны къайсы жеринде да нёгерле табаллыкъса. Аны ючюн болур жаш адамланы билимлерин, къарыуларын тыш къыраллада сынаргъа сюйгенлери. Алагъа не айтырыкъ эдинг?
- Биринчиден, жангызлай бармагъыз. Кесинглей къыйын боллукъду. Мен университетде окъугъан тенглерим бла бирге атланнган эдим.
Дагъыда сиз барыргъа хазырланнган къыралда жашауну, болумну женгиллетирча къаллай интернет приложенияла керек болгъанларын алгъадан билип, аланы телефоннга салыгъыз.
Энтта тыш къыралны культурасын билген да магъаналыды. Къытайлыла, сёз ючюн, тарыхларын, тёрелерин бек багъалайдыла, алагъа сакъдыла, туугъан журтларына кертичилей къаладыла. Аланы энчиликлерин билмей, сунмай, намысларын сындырыргъа боллукъсуз.
- Тауча уа сёлешемисе?
- Хау! Мен оюм этгенден, кесинги миллетни адамына санай эсенг, ана тилингде сёлеширге борчлуса. Тау тилни бек сюеме, аны учуз бир заманда да этмегенме, экинчи жерге салмагъанма. Юйде сабийликден да тауча сёлешгенбиз. Бир-бир ата-анала тилге школда устаз юйретирге борчлуду деп, алай сунадыла. Ол терс оюмду. Устаз сабийни кюннге 40 минутну кёреди, дерсде он адам олтурургъа боллукъду. Къысха заманны ичинде аланы барысын да неге юйреталлыкъды?
Ана тил атадан, анадан, аппадан, ыннадан башланады – аладыла тилни жюрютгенле, сакълагъанла да. Шёндю жаш адамланы билимге итиннгенлери къууандырады. Ала жашауда не бла кюреширге сюйгенлерин, жюреклери тартханны билип, анга термиледиле, тиридиле, чыгъармачылыкъгъа ачыкъдыла. Мени тёлюм аладан юлгю алыргъа керекди, деригим келеди.
