1 октября, 2024 - 09:13
ГъукIэ-Мэремкъул Маринэ и новеллэхэм гъащIэм лъэныкъуэ куэдкIэ ухагъаплъэ, абы къытхуигъэув упщIэхэм я жэуапхэри къыщыбогъэт. Нэхъыщхьэращи, мы бзылъхугъэм и тхыгъэ кIэщIхэм узыщIагъэгупсысыж, сыт хуэдэ Iуэхуми фIы гуэр къызэрыхэпхыным ухуаущий. «ЦIыхур зэрагъэунэхур», «Хышхуэм и хабзэхэр» новеллэхэр ди гъащIэ зэхэтыкIэм и гъуджэщ, куэдым абы зыкъыщацIыхужынущ.
ЦIыхур зэрагъэунэхур…
Къалэ гъуэгур бгъуфIэщ, дахэщ, нэхущ. Гъатхэ дыгъэм и къуэпсхэр абы и уэздыгъэщ, удз гъэгъахэмрэ псыутххэмрэ ягъэщIэращIэ. Балигъхэм, щIалэгъуалэм, сабийхэм я дыхьэшх макъкIэ гъэнщIащ уэрамыр.
Ауэ абы ирикIуэ цIыху псоми я теплъэм хуэдэу я псэр дахэкъым. Удз гъэгъа гъэщIэгъуэнхэм я гъунэгъуу щыт тетIысхьэпIэхэм язым тесщ хъыджэбзитI. Я теплъэкIэ зэкIужхэщ, нэфIэгуфIэхэщ, ядэбгъуэн щыIэкъым. Ауэ абыхэм я псалъэмакъым уедэIуэхущ апхуэдэу узэрегупсысыр. Япэмыжыжьэу щыт адрей тетIысхьэпIэм тес хъыджэбзым еплъурэ ахэр мэдыхьэшх.
- АIей, сыти и теплъэ абы?! И пшэрагъыр-щэ?! ИтIанэми, зыгуэрхэр ешхри щысщ. Тхьэ, абы и пIэм ситмэ, шхыным и лъэныкъуэкIэ семыплъэкIын. Е, абы сэбэп къыхуэхъунур сощIэ сэ! И жьэр зэтедэн хуейуэ аращ.
Я псалъэхэр гушыIэ дахэ ящохъужри, тIури ину мэдыхьэшх. А псалъэхэр зыхуэгъэза хъыджэбзым, ауи зэхихаIауэ закъригъэщIакъым. Апхуэдэ хъуэн япэу кърадзу аратэкъым абы, ауэ итIанэми гущIыхьэ щыхъурт. Абы и теплъэм и ныкъусаныгъэхэр зэпхар и узыншагъэрат, сыхьэт бжыгъэ къэс зэрышхэн хуейм нэмыщIа, зэфэ хущхъуэхэм я Iэужьт. Хущхъуэхэм гъащIэр кIыхь ящIырт, ауэ теплъэри зэрахъуэкIырт. А псор цIыхухэм ящIэркъым, дэтхэнэ зыми жепIэуи удэтыфынукъым. Ауэ, абы и псэ къабзэр куэдым щапхъэ яхуэхъунт…
- Мо щIалэр-щэ?! – къыпещэ адрей хъыджэбзым. – Абы и нэкIур нэджэIуджэ зэрищIам еплъыт?! Ар зи унэ щIэсыр дауэ къыпщыхъурэ? Жэщу уэрамым ущрихьэлIэмэ – уилIыкIынщ…
А псалъэхэр аргуэру дыхьэшх макъкIэ ягъэбыдэж. Ар зэхэзыха щIалэм зыри жимыIэу къахуеплъэкIри – пыгуфIыкIащ, иужькIэ хьэ банэ макъ къэIуауэ къыщымыхъуу, хъыджэбзитIым яблэкIащ. Ауэ, абы и Iэпэр зыIыгъ щхьэгъусэм и плъэкIэ губжьам и гум илъ псори хъыджэбзитIым къагуригъэIуащ. Абы фIы дыдэу ищIэжырт щIалэм и нэкIум тещIыхьа тхыпхъэщIыпхъэхэм я щхьэусыгъуэр.
Гъунэгъум я унэм мафIэ къыщыщIэнам, абы щIэсыр илъэситхум ит сабийм и закъуэт. Абы и кIий макъыр иджыри зэхихыу къыщохъу хъыджэбзым. Абы фIы дыдэу ещIэж, зы дакъикъэкIи и щхьэм емыгупсысыжу, мафIэм гъэр ищIа унэм и щхьэгъусэр зэрыщIэлъэдар. Ар псэууэ илъагъужыным и гугъэр хихыжакIэт. Абы и нэкIури, и Iэпкълъэпкъри мафIэм ипхъуэтат, ауэ итIанэми сабийр къригъэлащ. Илъэс бжыгъэ дэкIа нэужь, и нэкIум къытена дыркъуэхэр тхыпхъэщIыпхъэ зэхуэмыдэхэмкIэ щIихъумэу щIидзащ. ХъыджэбзитIым ар ауан ящ1ами, абы и щхьэгъусэм фIы дыдэу ищIэрт а сурэтхэм ягъэпщкIуа псэм и дахагъэр зыхуэдэр…
- ЦIыхур къызэрацIыхур дауэми фщIэрэ фэ хъыджэбз дахитIым? – закъыхуигъэзащ а тIум я псалъэмакъым щIэдэIуа цIыхубзым. Ар абыхэм япэмыжыжьэу щысти, жаIа псор фIы дыдэу зэхихат.
- Дауэ къызэрацIыхур? – щIоупщIэ зы хъыджэбзыр.
- И жьэмкIэщ, абы къыжьэдэкI псалъэхэмкIэщ. Теплъэм нэр егъэгуфIэ, ауэ псэм къилъыхъуэнур гуапагъэщ, гъэсэныгъэщ, щабагъэщ. Ахэр цIыхум хэмылъмэ, нэри теплъэ дахэм щыгуфIыкIыжынукъым. Дэ дыкъызэрынэнур тщIэркъым, зыми и жагъуэ псалъэкIэ дымыщIмэ нэхъыфIщ…
- Пэжщ, къытщыщIыну псор тщIэкъым, ауэ сэ си теплъэр мобы ейм хуэзгъэкIуэнукъым, сыт сымыщIами, - идэркъым итIанэми хъыджэбзым. – Сэ сыапхуэдэ цIыхущ, языныкъуэ Iуэхухэр зэи зэрызмыдэнур фIы дыдэу си ныбжьэгъухэми ящIэ.
Ауэ, мы гъащIэм куэд щызылъэгъуа цIыхубз мыщIалэм а псалъэхэр зэрызэхихыу пыгуфIыкIащ:
- ГъащIэм цIыхухэр зэригъэунэху хабзэр зыщышынэ IуэхухэмкIэщ! Уэ жыпIэнущ: «Захуэу сокIуэ», ауэ гу лъумытэжу улъэпэрэпэнщ; жыпIэнущ: «Апхуэдэу сэ зэи сщIэнукъым», ауэ зэрыхъуари умыщIэу пщIэнущ; «Арыншэу сыпсэуфынукъым», жыпIэнурэ, арыншэуи уи гъащIэ псор пхьынущ. Нэхъ мащIэ жыпIэху, нэхъ мащIэрэ уигъэунэхунущ гъащIэм. Мис ар зыщывмыгъэгъупщэ, - жиIэри цIыхубзыр къэтэджыжащ, псалъэмакъыншэу абы кIэлъыплъ хъыджэбзитIым къахуэгуфIэжри, и гъуэгу теувэжащ.
Хышхуэм и хабзэхэр…
Илъэс щэщIрэ хырэ ипэкIэ бдзэжьей къалъхуагъащIэу, «гъащIэкIэ» зэджэ хы уэрым сыхаутIыпщхьащ. А зэманым къыщыщIэдзауэ а хым и щэхухэр къэсщIэну сыхэтщи, хуэмурэ сос, зызоплъыхь. Абы и лъащIэм хъугъуэфIыгъуэ куэд щыгъэпщкIуащ, гъэщIэгъуэн Iэджи щIехъумэ. Ар инщ, шынагъуэщ, зыхуэбгъэдэн щымыIэуи дахэщ.
Ауэ, хым и зэхуэдитIым сынэсами, иджыри си пащхьэм къоувэ бдзэжьей гуп, есыкIэ срагъэсэн я гугъэу. Языныкъуэхэм я псалъэхэм ущиигъэ дахэ хэлъщи, сыкъоувыIэри содаIуэ, фIыщIэ яхузощIри сожьэж. Ахэр мы хым куэд щIауэ щопсэу, и щэху псори ящIэ, хьэрэмагъ лъэпкъ ягу къэкIыркъым. Апхуэдэ бдзэжьейхэм си зэран кърахуэкIыркъым, ныбжьэгъугъэ нэпцIри Iэпэгъу схуащIыну хэткъым, я чэнджэщхэри сэбэп къысхуохъу.
Ауэ, хэсщ мы хым иджыри зы бдзэжьей лIэужьыгъуэ гуэрхэр. Ахэр куэдкIэ къащхьэщокI япэрейхэм, езыхэм зрагъэщхьыну хэт пэтми. Хым и зэхуэдитIым сынэсами, апхуэдэ бдзэжьейхэм узэрыбгъэдэтын хуейр къызгурыIуэркъым.
Зэми къысщохъу ахэр ныбжьэгъу пэжуи, яужь ситын щIызодзэ. Абыхэм си фIэщ ящI ныбжьэгъугъэ къабзэкIэ къызбгъэдэту. Дауи, апхуэдэ бдзэжьейхэр си чэнджэщ е дэIэпыкъуэгъу хуей зэрыхъуу сынос, сыт ищIыскIи защIызогъакъуэ. Аращ ныбжьэгъугъэм и хабзэр!
Ауэ, гъэщIэгъуэныракъэ, сыщIэшынэн бдзэжьеишхуэ си пащхьэ къызэриувэу, ахэр мэкIуэд. Сэ согузавэ, хышхуэр схуэзэв хъуауэ адэкIэ-мыдэкIэ зызодз, дэIэпыкъуэгъу солъыхъуэ, ауэ си «ныбжьэгъу пэжхэр» згъуэтыжыркъым. Гужьеигъуэм сыкъыхэзышыр, псалъэ лей жызымыIэ бдзэжьей лIэужьыгъуэращ. Шынагъуэр зэрысщхьэщыкIыу, мыдрейхэр си пащхьэм къохутэж, си лъэIур зэхамыхауэ, си бийхэр ямылъэгъуауэ жаIэу. Ауэ, укIэлъыплъыжмэ, а сэ сызыгъэшына бдзэжьеишхуэхэм мыдрейхэр я жыIэщIэщ, еIущащэу, еубзэу солъагъу.
Е, сынэщхъейуэ ялъагъунщи гъунэгъу зыкъысхуащIынщ, си гум щыщIэ псор къащIэну. Абыхэм си фIэщ дыдэ ящI къысхуэгузавэу, уеблэмэ чэнджэщ гуэрхэри къызат. Ауэ, аргуэру абыхэмрэ сэрэ ди зэхуэдэ щэхуу къэслъытам мыдрей бдзэжьейхэр тепсэлъыхьу зэхызохыж. АтIэ ар ныбжьэгъугъэ хъужрэ?! Е сэ зыгуэр къызгурымыIуэу ара?!
ПщIэнукъым, хым и зэхуэдитIым сынэса къудейуэ аращ, и щэху псори къэслъэгъуакъым, адрей Iыхьэм си упщIэхэм я жэуапыр къыхэзгъуэтэнкIэри хэлъщ!
Дауэ мыхъуами, зэкIэ япэ бдзэжьей лIэужьыгъуэм я гъунэгъуу сесыну сыхэтщ!
