10 декабря, 2024 - 09:31
Алгъаракълада «Ана тилни эмда адабиятны эм ахшы устазы» Битеуроссей усталыкъ эришиуню регионда озгъан урумунда у эсеплери белгили болгъандыла. Аны «Мектепге дери жыл сандагъы сабийлени ана тиллеринде шатык сёлешиулерин айнытхан эм ахшы амалла» бёлюмюнде биринчи жерге Нальчикни онсегизинчи номерли прогимназиясыны юйретиучюсю Шахмырзаланы Нуристан чыкъгъанды. Биз а аны бла ишини юсюнден ушакъ этгенбиз.
- Нуристан Исхакъовна, усталыкъ хунерни ачыкълагъан эришиуге къатышханынгы билебиз эмда жетишиминг бла алгъышлайбыз. Къалай бла кёлленнгенсе ары барыргъа?
- Сау болугъуз. Быллай эришиу боллукъду, анга къатышыргъа сюерикмисе деп, директорубуз Лариса Машезова билдирген эди. Мен да анга угъай деялмадым.
Аллай конкурслагъа материалны хазырларгъа заман кёп керек болады. Алай эсе да, таукел болуп къалгъан эдим.
Эришиу бла байламлы КъМКъУ-ну устазланы усталыкъларын ёсдюрген институтуну малкъар тилни айнытыу лабораториясыны башчысы Къонакъланы Люба Аскербиевнагъа энчи ыразылыгъымы билдирирге сюеме. Ишлеп башлагъан кюнюмден бери да не сорууум болса да, анга сёлешип неда барып, алагъа жууапла алып тургъанма. Хар нени да ангылатып, кёп затха тюшюндюргенди.
Малкъар тилни устазларына дайым да болушлугъун тийдиргенлей турады. Халкъы ючюн къайгъыргъан, кесини билгенин бирсиледен аямагъан адамды.
- Ишим бла байламлы эришиуден бир жангы затха тюшюннгенме деп айталлыкъмыса?
- Конкурсну кезиуюнде бирси устазланы сынамларын да кёрюп, аслам затха юйреннгенме, ол кертиди. Эришиу манга усталыгъым бла байламлы уллу сынам болгъанды. Анда кёрген, юйреннген амалларымы бир бирлерин энди кесими ишимде хайырланып окъуна тебирегенме. Ала сабийлеге сейир кёрюннгенлерин да ангылагъанма.
Конкурсха къатыша туруп, устаз кесине аслам сейир затны ачханын таукел айталлыкъма. Андан сора да, журтунгу, миллетинги энчилиги ачыкъланады эмда ёз тилинги даражасы да кётюрюледи.
Усталыкъ эришиуле сынамынгы байыкъландырыу жаны бла да магъаналыдыла.
Эм алгъа эришиуге медиавизиткаларыбызны видео халда хазырлагъанбыз. Ызы бла дерсни да. Артда уа сабийлени къалай юйретгенибизни 78-чи номерли садикде кёргюзтгенбиз. Ахырында уа мастер-классла болгъандыла.
Конкурсха, сабий садлада юйретгенлени энчи алып айтханда, жетеулен къатышханбыз. Аны юсю бла ахшы адамла бла танышханма. Биз эришиуге къатышханлыкъгъа, бир бирибизге бютюн болушургъа кюрешгенбиз, ансы эришмеклик сезим арабызда болмагъанды.
Бюгюнлюкде кёз къарамым бла къарагъанда, конкурсха къатышханыма къууаннган окъуна этгенме. Нек дегенде анга хазырлана туруп, артда ол бардырылгъан кюнледе да кесинге аслам жангы, сейир да затны ачаса, юйреннген да этесе. Илхамынг да ачылады, бютюнда кёлленип, ишлеп башлайса.
- Эришиу – ол ана тилни бла адабиятны окъутууну алчы сынамы бла шагъырейлендириу бла байламлыды. Сабийлени ёз тиллерине сейирлерин ачар эмда сюймекликлерин кючлер ючюн, къаллай амалланы хайырланаса?
- Биринчиден, сёз ючюн, школгъа дери къауумгъа дерс бергенде, ол оюн халда болургъа керекди. Аллай амал бла къуралгъан дерс а сабийни эсинде бегирек къалады.
Экинчиден а, бир затны юсюнден жаланда сёз бла хапар айтып къоймай, аны не болгъанын да суратын, огъесе классдагъы телевизорну, башха тюрлю материалланы хайырланыр онгубуз да барды.
Бютюнда бег а гитчеле кеслери къоллары бла абериле этерге сюедиле. Хар теманы юйрене туруп, биз ала бла затны не суратын ишлейбиз, неда аны пластилинден этебиз. Тюрсюнлю къагъытланы хайырланып, аппликация амал бла да кюрешебиз. Ишлейме дегеннге бир чырмау да жокъду. Сабийлеге сейир боллукъ мадарланы излегенлей, аланы ишибизге дайым да къошханлай турабыз.
- Ишлеген прогимназиянгда таулу сабийчикле кёпмюдюле, аланы малкъар тилни билиу даражаларыны юсюнден не дерге боллукъса?
- Мында бизни сабийлерибиз аздыла. Мен башланнган классларында, садигинде да ишлейме. Жарсыугъа, шахарда жашагъан жашчыкъла бла къызчыкъла ана тиллерин иги биледиле деп айталлыкъ тюйюлме.
Алай болгъанлыкъгъа, биз ала бла назмучукъла, жырла, айтыула да юйренебиз. Эм алгъа гитчеле нени билирге керек эселе да, ол затланы ангылатыргъа, тюшюндюрюрге кюрешебиз.
Таулу сабийчикле адеплиледиле, сабырладыла. Аны алайлыгъын кюнден-кюннге кёре барама. Ала айтханынгы да терк аладыла, аны ючюн а ишлеген да тынчды. Бир ыйыкъны ичинде хар къауумда биришер дерс бериледи. Жыл санларына кёре аны созулгъан заманы уа башха-башхады.
Ана тилинде сёлеше билирге сабийни тюшюндюрюрге уа, къалай-алай десек да, бизге юйюрден болушлукъ да керекди. Ата-аналаны жанындан тутхучлулукъ болмаса, ол садикде неда мектепде берилген аз заманчыкъгъа, дерслени азлыкъларын а айтдыкъ, хар неге да юйретип къойгъан тынч болмайды.
- Устаз болгъанынгдан сора да, толу юйюрню анасыса. Сабийлени уа къалай юйретесиз?
- Сиз да сыйлы болугъуз, сабийле гитчеликде ишге чыгъалмай кёп тургъанма. Бызынгыда Толгъурланы Исхакъны юйюрюнде ёсгенме. Анда орта школну бошагъанымдан сора, КъМКъУ-ну къарачай-малкъар филология бёлюмюнде билим алгъанма. Устаз болуп ишлерге не заманда да сюйгенме. Ол муратым бла барсам, иш сынамынг жокъду деп, аны сылтаугъа тутуп, кёп жерден артха къайтаргъандыла. Аны ючюн бюгюнлюкде ишлеп тургъан жеримде директорубуз Лариса Музраковнагъа жюрек ыразылыгъымы айтыргъа сюеме ол мени ишге алгъаны эмда эришиуге иерге ышаннганы ючюн.
Алыкъа юч жылны уруннганма мында. Алай эсе да, сюйюп ишлейме, жетишимлери да бардыла окъуучуларымы. Бир къызчыгъым олимпиадада призёр болгъанды. Башха-башха конкурслагъа къатышып, алчы жерле да алабыз.
Юйде сабийле да энди уллула болгъандыла. Тамата Амир КъМКъУ-ну компьютер технологияла эмда экономика колледжинде окъуйду. Амин а алыкъа школдады. Спорт бла къаты кюрешеди, атасы Шахмурзача белгили спортсмен эмда тренер болургъа мураты барды. Жарауланы да атасы бардырады.
Альфия да мектепни окъуучусуду. Ол а стол теннисни жаратады. Не усталыкъны сайласала да, къайда ишлеселе да, уллугъа, гитчеге да бирча хурмет берген, халкъларына жарагъан адамла болурла деп ышанабыз.
