17 декабря, 2024 - 09:28
Быйыл Тюркде къарачай-малкъар халкъ жашагъан уллу элледен биринде, Башхюйюкде, къарачай-малкъар маданиятны фестивалы болгъанын эшитгенбиз. Элни жамауат биригиуюне таматалыкъ этген жашладан бири Жабаланы Алий бла бу фестивальны, аланы ишлерини юсюнден да бардыргъан ушагъыбыз бла окъуучуларыбызны шагъырей этебиз.
- Алий, ушагъыбызны сылтауу сизде бардырылгъан къарачай-малкъар маданиятны фестивалыды. Ол неге жораланнганды?
- Быйыл бизни биригиу къуралгъанлы отуз беш жыл толгъанды. Бу уллу байрамны да анга жоралагъан эдик. Мен да тёгерегимде жаш нёгерлерим бла бирге 2006 жылда бу жамауат жумушха къатышып башлагъанма. Жаш тёлюбюз бек ариу халда ёсе келеди. Алагъа тарыхыбызны, тилибизни, адетлерибизни эм тёрелерибизни билдирирге, ала да кеслерини сабийлерине аны ётдюрюрлерин бек излегенбиз. Не десек да, аппаларыбыз бла аммаларыбыз Тюркде жашап келгенликге, къаныбыз, жаныбыз эм тамырларыбыз да андан, Кавказдан, келедиле.
- Жамауат биригиу не мурат бла къуралгъанды?
- Айта келгенимча, миллет хазнабызны сакълар муратда 1989 жылда къуралгъанды дернегибиз. 2007 жылда Башхюйюк эл къуралгъанына 100 жыл болгъан эди. Анга атап уллу къууанч бардыргъан эдик. Ол дернегибизни, мен къатышханлы, биринчи атламлары болгъанды. Биз ол байрамгъа хазырлана, уллу кюч салгъан эдик. Кесибиз тепсеу ансамбль къурап, аланы кийимлерин тикдирип, маданиятны ариу жолуна салгъан эдик. Ол жыл Уллу Малкъардан Къудайланы Мухтар кеси юйретген сабийлени да келтирген эди. Аны биргесине къобузчу Чеченланы Асият да келип, мында жарагъан байрам этгенибиз бюгюн да эсимдеди. Ары 2000-ден артыкъ адам жыйылгъан эди. Ала анда бир бирлери бла танышып, жууукълукъ жюрютюр онгла табып, жюрек ыразылыкъларын билдирип, огъурлу алгъышла да этген эдиле. Ол кюнледен башланнган болур бизни шуёхлугъубуз.
Ызы бла 2008 жылда уа маданиятыбызны мындагъы миллетге, халкълагъа да ачыкъ этерге сюйгенбиз. Ол мурат бла Европа бирлешген проект къурагъанбыз. Европаны алты къыралындан, ала бла бирге Азербайджандан да, алтышар жаш келип, он кюнню алагъа Башхюйюкде къонакъбайлыкъ этгенбиз. Ол кюнледе биз алагъа къарачай-малкъар тойларыбызны, адетлерибизни, ашларыбызны да кёргюзтгенбиз. Къонакълыкълары бошалыр заманнга уа, биягъы уллу байрам этип, Мухтарны бла Асиятны да чакъырып, жашланы эслеринде къалырча къууанчлы жыйылыу болгъан эди. Тюрк халкъны эм даражалы газетлеринде Башхюйюк Тюркден алгъа Европаны бирлигине кирди, деп жаза эдиле.
- Андан сора уа быллай жумушну бардыралгъанмысыз?
- Жаш тёлю бирлешип, тёре этип, 2009-2013 жыллада да къайтарып бардырдыкъ бу аламат, магъаналы жумушну. Биз миллетли жамауат жашагъан элледе дернекле къуралыпдыла. Бусагъатда 12 дернек боладыла. Афьонда, Коньяда, Эскишехерде, Башхюйюкде, Анкарада, дагъыда башха жерледе да болгъанлыкъгъа, быллай жумушла бардырмагъандыла.
Бизни жылдан-жылгъа быллай байрам бардыргъаныбызны жаратып, дернеклени таматалары жыйылып, биригип, жумушну бирге бардырыуну тийишли кёргенбиз. Бир бирибизни къууанчларына барып, къатышып башлагъанбыз. Быйыл, кесибизде болгъан фестивальдан сора, Эскишехерде «Нартланы той кюнлери» деген байрамгъа «Домбай» ансамбльни элтип къатышханбыз.
- Алий, быйылгъы фестиваль программагъыз къалай къуралып бардырылды?
- Быйыл дернегибиз къуралгъанлы 35 жыл болгъанына аталгъаны себепли, кёлюбюз бек кётюрюлгенди. Уллу хореография программа болду. Анда «Домбай» ансамблибиз 11 тепсеу салып, аланы аламат кёргюзтдюле. Кеси элибизни жаш тёлюсю уа – Абайханланы Мухаммет, Батырбекланы Тутку, Алтынчачланы Нюрселин, Зугулланы Мерве, Зугулланы Энес, Тамбийланы Кемал – таулу театр жарашдыргъан 4 оюнну ол кече кёргюзтдюле. Байрамыбызгъа 2000-ден кёп адам жыйылгъан эди. Ингирликде сагъат тогъузда башлап кече сагъат бирге дери болгъанды. Сора бир сагъат солуп, жашла бла къызла таулу тойну башлагъандыла. Эрттенликде алтыда бошалгъанды байрам программа. Келгенле къууанып, ыразы болуп кетгендиле.
Бизге уллу болушлукъ этген къарачайлы эм малкъарлы къарындашларыма бла эгечлериме ыспас этерге сюеме. Жашаудан кетген эсе да, Къудайланы Мухтарны къыйыны уллуду бизни ишледе. Къочхарланы Земфирагъа, Батчаланы Лидиягъа, Курданланы Юзейирге, Чеченланы Асиятха, Тоторкъулланы Алийге, Аналаны Маратха, Семенланы Солтаннга, Эрол Абайханнга да эсенлик, саулукъ тилейме. Ала да бизге уллу болушлукъ этгендиле.
- Келе тургъан заманнга уа къаллай умутла этесиз?
- Алыкъа жалчытыллыкъ жумушларыбыз кёпдюле. Кемчиликлерибиз да болурла, алай къолубуздан, къолайыбыздан келгенича, быллай атламланы бардырыр муратдабыз.
Биз Тюркге 1905 жылда келгенбиз. Коньяда эки жыл туруп, Башхюйюк эл къуралгъанлай, 1907 жылда бери кёчгенбиз. Тюркге келгенибизни 120-жыллыгъын келе тургъан жылда белгилер муратдабыз.
- Бир къыралдан бир къыралгъа барып, бир бирни кётюрген керти да махтаулуду.
- Биз жаш къауум болуп, кесибизге таматалыкъгъа Къочхарланы Токайны сайлагъанбыз. Бюгюннге дери бек ариу таматалыкъ этип келгенди. Керти да миллети ючюн бир затдан артха турмагъан, жанын салып, маданият хазнабызны сакълагъан жашларыбызданды. Арыгъанын да айта турады, бир жанлы болуп, солургъа сюйгенин да билдиреди. Алай алыкъа бир бирден оноу, акъыл аллыкъ кюнлерибиз алда сунама. Кийикланы Фахреттин, Бавчуланы Экрем, Бавчуланы Гёркем, Дудаланы Илияс, Зугулланы Берна, Зугулланы Мерве, Малкъондуланы Эмре, Ортабайланы Исмаил, Абайханланы Мустафа, Абайханланы Байрам, Байкъулланы Чагатай, Зугулланы Хажибекир, Аппаланы Жемал – къарачай-малкъар жашла дернекни ишине бек аламат къарайдыла.
Эм уллу ыразылыгъымы Мырзаланы Маратха билдирирге сюеме. Тюз чакъыргъаныбызлай келип, 2-3 айгъа сабийлени юйретип, хазырлап кетеди. Ол «Домбай» ансамблибизни таматасыды. Арабызда шуёхлукъ да жаратылгъанды. Дагъыда былайда ансамбльде тепсеген жашларыбызны бла къызларыбызны белгилерге сюеме. Мырзоланы Ислам, Малкъондуланы Фуркан, Малкъондуланы Фунда, Сюйюнчланы Алперен, Сюйюнчланы Бурак, Сюйюнчланы Юсуф, Тогъузаланы Гёктук, Бавчуланы Тутай, Бавчуланы Джерэм, Гогуйланы Эсра, Жарашууланы Чагатай, Батырбекланы Тутку, Тамбийланы Эда, Дудаланы Мухаммет, Абайханланы Сюмейе, Жабаланы Селинай, Зугулланы Энес, Жарашыуланы Ахмет, Тогъузаланы Гёркем, Джолаланы Мелике, Абайханланы Мухаммет, Абайханланы Тайип, Аппаланы Джемал, Тутарланы Алейна, Алтынчачланы Нурсели керти да махтаугъа тийишлидиле. Ёз жюрек талпыныулары бла миллет маданиятыбызгъа уллу къошумчулукъ этедиле.
Ушакъны Темуккуланы Асият бардыргъанды.
