23 декабря, 2024 - 09:00
Мы мазэм и ныбжьыр илъэс 90 ирокъу республикэм и тхыдэм зи цIэр фIыкIэ къыхэнахэм ящыщщ, щIыналъэм и медицинэм зегъэужьыным зи гуащIэшхуэ хэзылъхьа, 1970-1996 гъэхэм КъБР-м узыншагъэр хъумэнымкIэ и министру лэжьа Бер Мухьэдин.
ИкъукIэ зыужьыныгъэ лэжьыгъэшхуэ щригъэкIуэкIащ абы а IэнатIэм.
Апхуэдэуи щIыналъэм и жылагъуэ гъащIэми жыджэру хэтащ.
Бер Мухьэдин 1934 гъэм Брамтэ (Вольный Аул) жылэм къыщалъхуащ. Абы дэт курыт школыр къиуха нэужь, Налшык и фельдшер-акушер еджапIэм щIэтIысхьащ. А зэманым ар комсомолми хыхьащ. Еджэныгъэм фIыуэ зэрыхэзагъэм къыдэкIуэуи, еджапIэм щекIуэкI сыт хуэдэ Iуэхуми и зэфIэкI къыщигъэлъагъуэрт. КъызэгъэпэщакIуэ хъарзынэу зэрыщытым гу лъатэри, студентхэм я профкомым и унафэщIуи хахат.
1953 гъэм Берым Налшык и фельдшер-акушер еджапIэр ехъулIэныгъэкIэ къиухащ. АдэкIэ лэжьыгъэм пэрыхьэнми е и щIэныгъэм пищэнми имыщIэу гупсысэгъуэ хэхуа щIалэм щхьэпэ хуэхъуащ зыщIэса еджапIэм и унафэщIым и чэнджэщыр.
«Дукельский Юрий щылажьэ пэшым сригъэблагъэри, си мурадхэр зригъэщIащ, езым и еплъыкIэри къызжиIэри, сытригъэгушхуащ Ленинград дэт медицинэ институтым сыщIэтIысхьэну. Сигу къэзгъэкIыжащ си анэм мастэ хэслъхьэфын папщIэ фельдшер сыхъуныр си хъуэпсапIэу зэрыщытар. Иджы Iэмал сиIэт дохутыр IэщIагъэр зэзгъэгъуэтыну. Аращи, си анэми сеIэзэфынущ!», - игу къегъэкIыж Мухьэдин щIэныгъэ нэхъыщхьэ зригъэгъуэтыну зэрытегушхуатэр.
Апхуэдэу, нэхъыжьым и жыIэм едаIуэри, Бер Мухьэдин 1953 гъэм Ленинград дэт Санитар-гигиенэмкIэ медицинэ институтым щIэтIысхьауэ щытащ. Зэреджэм хуэдэурэ ар институтым и кафедрэхэм ящыщ зым лаборанту щылэжьащ.
1959 гъэм Мухьэдин и къэкIуэнур зыхуэдэнур зыубзыху IуэхугъуитI и гъащIэм къыщыхъуащ: ар партым хыхьащ икIи медицинэ щIэныгъэ нэхъыщхьэ зэриIэм щыхьэт техъуэ дипломыр къыIэрыхьащ.
Берым и лэжьыгъэ гъуэгуанэр «Налшык» курортым дохутыр-инспектору къыщыщIидзащ. ИлъэсищкIэ абы щыIауэ абы къыхуагъэфэщащ Къэбэрдей-Балъкъэр щIыналъэ курорт управленэм и дохутыр-инспектор нэхъыщхьэм и къулыкъур. I963 гъэми ар ягъэуващ курорт поликлиникэм и дохутыр нэхъыщхьэу. ИужькIэ ар лэжьащ «Терек», «Эльбрус» санаторэхэм я дохутыр нэхъыщхьэу.
А илъэсхэм Мухьэдин жыджэру зыкъыщигъэлъэгъуащ КъБАССР-м и жылагъуэ гъащIэм. 1963-1969 гъэхэм ар Медицинэ лэжьакIуэхэм я профсоюзым и обкомым и президиумым хэтащ, 1965 - 1967 гъэхэм Налшык къалэ Советым и депутату щытащ.
IэнатIэ хъарзынэхэр иIэми, Мухьэдин сытым дежи щIэхъуэпсырт и Iэзагъэм, зэфIэкIым адэкIи хигъэхъуэну. Абы медицинэм и унэтIыныгъэ зэхумыдэхэмкIэ щыIэ курсхэм, семинархэм и щIэныгъэм щыхигъахъуэрт. Ауэ абыхэмкIи арэзы зыхуэмыхъужу, 1967 гъэм Ленинград дэт Санитар-гигиенэмкIэ медицинэ институтым и аспирантурэм щIэтIысхьэжащ икIи I970 гъэм и диссертацэр пхигъэкIри, медицинэ щIэныгъэхэм я кандидат хъуащ.
Сыт хуэдэ IэнатIэ пэрагъэувэми, IэщIагъэлI нэсу, къызэгъэпэщакIуэ Iэзэу, жэуаплыныгъэ зыхэлъ лэжьакIуэу зыкъэзыгъэлъагъуэ адыгэлIым и зэфIэкIхэри жылагъуэм щиIэ пщIэри къалъытэри, 1970 гъэм и мэлыжьыхь мазэм ар ягъэуващ республикэм Узыншагъэр хъумэнымкIэ и министру. 1971 гъэм Мухьэдин КПСС-м и обкомым хагъэхьащ, иужькIэ куэдрэ а къалэныр пщэрылъ къыщащIащ. А илъэс дыдэм Берыр КъБАССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и депутату хахащ.
Республикэм Узыншагъэр хъумэнымкIэ и министрым и къулыкъур щрихьэкIа илъэсхэм псом хуэмыдэу наIуэ хъуащ Мухьэдин хэлъ къызэгъэпэщакIуэ хьэлыфIыр. Къэбэрдей-Балъкъэрым и медицинэ IуэхущIапIэхэм я щытыкIэр, цIыхухэм хуащIэ Iуэхутхьэбзэхэр зыхуэдэм зыщигъэгъуазэри, ар адэкIэ зэрыригъэфIэкIуэнум, зэрызригъэужьынум теухуа хэкIыпIэхэр къилъыхъуэу щIидзащ. Мыхьэнэшхуэ зиIэ Iуэху пыухыкIахэр къыхилъхьэрти, ахэр гъэзэщIа хъунымкIэ хузэфIэкI къигъанэртэкъым. Апхуэдэ лэжьыгъэхэм къыхишэрт КъБАССР-м и Совет Нэхъыщхьэм узыншагъэр хъумэнымрэ социальнэ дэIэпыкъуныгъэмкIэ и комиссэр.
Бер Мухьэдин министру щылэжьа лъэхъэнэм Узыншагъэр хъумэнымкIэ зыIэригъэхьа ехъулIэныгъэхэм и гугъу щыпщIкIэ, абы жеIэ: «Абы и лъэныкъуэкIэ фIыщIэри щытхъури си закъуэ къэзлэжьакъым. Пэжщ, а лъэхъэнэм а унэтIыныгъэм зыужьыныгъэшхуэхэр щекIуэкIащ. Министерствэм и лэжьакIуэхэм пыухыкIауэ тщIэн хуейр къыдгурыIуэрти, дызэгъусэу а Iуэхум ди къарур хуэдунэтIырт. Ауэ ахэр псори къыдэхъулIэн папщIэ республикэм и унафэщIхэм я зыхэщIыкIи дэIэпыкъуныгъи дыхуейт. Абыхэми зэрыхъукIи зыкъытщIагъэкъуащ, къетхьэжьэ Iуэхухэр къыддаIыгъащ».
А зэманым абы дэлэжьахэм жаIэ Берыр и къаруи, и гуащIи зэремыблэжар. «ЩIыналъэм и зыужьыныгъэм хэлъхьэныгъэ хуэзыщIа цIыху щэджащэхэр уигу къыщыбгъэкIыжкIэ абыхэм яхэмыхуэнкIэ Iэмал иIэкъым Бер Мухьэдин, - жеIэ Шэджэм район сымаджэщым и дохутыр нэхъыщхьэу щыта, КъБР-м щIыхь зиIэ и дохутыр Хьэгъэжей Розэ. - Iэзагъышхуэ зыхэлъ унафэщIу зэрыщытаракъым узэгупсысыр, ар къулыкъу зыIыгъ куэдми ядыболъагъу, атIэ зи гугъу ищI Iуэхум фIы дыдэу хищIыкIыу, ар фIэгъэщIэгъуэну зэпкърихыу, абы и гъэзэщIэным епхауэ къэув дэтхэнэ зы упщIэми и жэуапыр зэхэхауэ къиIуатэу, гурыIуэгъуэ къыпщищIыфу зэрылэжьарщ. Къэхъуакъым ар щхьэтелъэфу Iуэхум щыбгъэдыхьаи гулъытэншэу къыщигъэнаи. Илъэсым къриубыдэу зэфIагъэкIар къыщапщытэж, гъэщIэм къапэщыт къалэнхэр щаубзыху зэIущIэхэм абы гулъытэшхуэ иритырт: хъуари мыхъуари ехьэкI хэмылъу утыку кърихьэрти, щытхъу зыхуэфащэм лъигъэсырт, ныкъусаныгъэм и щхьэусыгъуэри зэхигъэкIынут».
Пенсэм кIуа нэужьи зигъэпсэхуу тIысыжакъым Берыр. Маслов Александр, Къардэн Ахьмэд, Щомахуэ Алексей сымэ я гъусэу абы къыдигъэкIащ «История медицины Кабардинского округа: события и лица (1858-1899)» тхылъыр. Абы къыщыгъэлъэгъуащ цIыхубэ медицинэм и IэзэкIэхэр, узыфэ зэрыцIалэхэр къызыхэкI щхьэусыгъуэхэр, «Налшык» курортым къызэрыунэхуам, зэрызиужьам и тхыдэр, зи гугъу ящI лъэхъэнэм цIыхуэм хуащIэу щыта медицинэ Iуэхутхьэбзэхэр зыхуэдар, емыблэжу жылагъуэм я узыншагъэр хъумэным зи гуащIи зи къаруи щымысхьыжу хуэзыгъэпса дохутыр гъуэзэджэхэм я гъащIэр, нэгъуэщI куэди.
Бер Мухьэдин и зэфIэкI лъагэхэм, республикэм и зыужьыныгъэм жыджэру зэрыхуэлэжьам и щыхьэтщ абы хуагъэфэща дамыгъэ, щIыхьыцIэ лъапIэхэр. Ар РСФСР-м, КъБАССР-м щIыхь зиIэ я дохутырщ, «Лъэпкъхэм я зэныбжьэгъугъэ» орденыр», «Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и пащхьэм щиIэ фыщIэхэм папщIэ» орденыр къратащ, «Налшык къалэ щIыхь зиIэ и цIыхущ», нэгъуэщI медаль, фIыщIэ, щытхъу тхылъ зэмылIэужыьгъуэ куэдкIи ягъэпэжащ.
ЩхьэщэмыщI Изэ.
