25 февраля, 2025 - 10:30
Жаш тёлюбюз мектепни бошап, ызы бла жер-жерледе жюреклери излеген окъуу юйледе билим алып, жамауатны айныууна юлюшлерин къоша, кеслерини, миллетибизни атын да айтдырадыла. Бизге аланы къайсысыны да жетишими хычыуунду. Бютюнда школну бошагъан кезиулеринде ол неда бу дерсден 100 балл алгъан сабийлерибиз бюгюнлюкде къайда окъуйдула, не усталыкъны сайлагъан болурла деген соруулагъа жууапланы билирге да сюебиз.
Жанатайланы Айша мектепни былтыр алтын майдалгъа бошагъанды. Быллымда ёсген къызчыкъ, Тырныауузну бешинчи номерли гимназиясында билим алгъанды. Орус тилден ЕГЭ-ни 100 баллгъа жазгъанды, бирси сынауларын да токъсандан аслам баллагъа бергенди.
Аны себеплиги бла уа, майдалгъа тийишли болгъанын ачыкълагъанындан сора да, Москваны къырал университетини халкъла аралы байламлыкъла факультетини бюджет бёлюмюне тюшген онбеш студентден бириди. Бюгюнлюкде аны «Дуния политика» ызыны биринчи курсундады. Биз аны бла студент жашауну юсюнден ушакъ этгенбиз.
- Айша, къалайды студент жашау, келишаламыса уллу шахаргъа уа?
- Тамата эгечим Азинат окъуугъа киргинчи дери Москвада, бютюнда аллай белгили университетде билим аллыкъма деп, сагъыш окъуна этмегенме. Аны акъылынга келтирген окъуна къыйын эди. Ол МГУ-гъа къагъытларын берип, ары окъуугъа филологияны бюджет бёлюмюне тюшгенинден сора, анга нёгер болуп, къыралыбызны шахарына биринчи кере ол заманда келген эдим.
Манга Москва, МГУ да ол кезиуде алай сейир кёрюннген эдиле. Бу университетде жаш тёлюге онгла аслам болгъанларын да алай бла ангылагъанма. Азинат школда да иги окъугъанды. ЕГЭ-лерин да бийик баллагъа берген эди, бюгюнлюкде сессиясын да ахшы белгиле бла бошай турады, ючюнчю курсдады.
Айтханымча, ол окъуугъа киргенинден сора уа, мени да жюрегимде бир ышаныулукъ сезим жаратылгъан эди. Алай эсе да, студент болгъанымдан сора да, артыкъ ийнанмай эдим кеси кесиме.
Артда биринчи курслагъа киргенлени жыйып, байрам къурагъан эдиле да, анда ректор Виктор Садовничий бла декан Ольга Александрия бизни алгъышлап сёлешгенлеринде, андагъы хал, ол омакъ, уллу зал, бийик даражалы культура – ала барысы да кёлюмю кётюрюп, бютюнда иги окъургъа талпындыргъан эдиле.
Уллу шахарда эгечим биргеме болгъаны себепли аллай бир къыйналмайма. Ол кеси алгъадан юйреннген затлагъа мени да тюшюндюргенди, окъуу бла, шахар бла байламлы да. Аны къатымда барлыгъы юйюбюзню жылыуун сездиртгенлей турады.
- Окъууунг бла байламлы уа нени жаратаса?
- Билим бериуню даражасы мында бек бийикди. Устазла кеслерини дерслерин терен биледиле, окъуулуладыла. Теманы жаланда бир жанын ачыкълап къоймай, хар бёлюмюн да тынгылы ангылатадыла. Бизни соргъан затыбызгъа да заманларын, билгенлерин да аямай юйретедиле. Сорсакъ, бютюн къууанып, айтхан эте туругъуз, дейдиле.
Алай эсе да, хар зат да тынчды демейме. Заманында дерслеге жюрюп, айтханларын этип, кёлюнгю салсанг, окъууунг алай къыйын да кёрюнмейди.
Халкъла бла байламлы тарыхдан окъутхан устазыбыз Николай Юдин бла политикалы географиядан дерсле берген Людмила Бабынина эмда андан семинарланы бардыргъан Валентина Бабакишвили – аланы барысыны да къалай окъутханлары, къаллай мадарланы хайырланнганлары манга бютюнда сейирди. Ала, кертиди, дерсни кезиуюнде билдириулени уллу ёлчемде бередиле. Алай эсе да, биз аны барысын да эсибизде къыйналмай тутарча, унутмазча, ангыларча да амалланы сайлай биледиле. Алай бла уа дерслеге сейиринг бютюнда ачыла барады.
- Биргенге окъугъан тенглеринги таулула кимле болгъанларындан, бизни республикабыздан а бармыды хапарлары?
- Курсубузда къарачайлы къызчыкъ, ингушлула, дагъыстанлыла да бардыла. Ала бегирек биледиле таулуланы. Узагъыракъ жерледен келген оруслула бла бирсиле малкъарлыла кимле болгъанларын иги айыралмайдыла. Минги тауну, Нальчикни айтсанг, ол заманда эслерине тюшюрюрге кюрешедиле.
Мен а, сёз ючюн, жазыучуларыбызны юслеринден эсгертеме. Неда тилибиз илмуда къарачай-малкъар тил деп жюрютюлгенин ангылатама, адет-тёрелерибизни юслеринден айтама. Алай эсе да, таулу хычинлени билмеген а жокъду (кюледи). Ким биледи, Москвада ала аслам жерде сатыладыла да, аны ючюн да болур.
Андан сора да, МГУ-да малкъарлы бла къарачайлы студентлени землячестволары барды. Анда бир жюзден аслам адам бар болур, баям. Эки ай чакълы бир замандан къураладыла анда кезиулю тюбешиуле. Ала уа адетлерибизге, тёрелерибизге, маданиятыбызгъа, тилибизге, кёлден чыгъармачылыгъыбызгъа дегенча затла бла байламлы боладыла. Быллай жыйылыула да башхалагъа бизни ким болгъаныбызны билирге, кесибизге уа кёп затыбызны унутмай турургъа себеплик этедиле.
- Бюгюннгю студент – ол къаллай болургъа керекди деп сунаса?
- Биринчиден, иш кёллю, муратына жетерге итиннген, окъуугъа нек келгенин эсинде тутхан болургъа керекди. Жашлыкъ терк окъуна озуп кетерик бир чакъды. Студент заманны уа, зауукълукъгъа санамай, жашау санга берген ахшы онгнуча кёрюрге керекди эмда аны зырафына оздурмай, сайлагъан усталыгъынгда тамбла бет жарыкълы ишлерча билим алыргъа да.
Окъууубуз бла байламлы биз эки тыш къыраллы тилни билирге керекбиз да, ингилиз тилден тышында арап тилни сайлагъанма. Университетни бошай туруп, андан къырал сынауну берликме. Къыйын эсе да, аны артда усталыгъым бла байламлы керек боллугъун эсиме алып, анга алай тюшюнюрге, ангыларгъа кюрешеме.
- Биринчи студент каникулларынга Быллымгъа келликмисе, огъесе уа?
- Хау, эгечим бла бирге юйге барыргъа деп турабыз. Элибизни табийгъатын, бютюнда тауларын бек сюеме. Быллымны тауларындан ариу а манга бир зат кёрюнмейди.
Андан сора уа табада бишген таулу гыржыннга, аны ийисине бла тылпыууна да тансыкъ болгъанма. Ананг биширген хантны татыууна бир зат да жетмейди.
Аммаларымы экисине, къарындашчыгъым Алийге, ата-анама да тансыкъ болгъанма. Шукур, аланы жашауда барлыкъларына, бизге не заманда да таянчакъ болгъанлай тургъанларына. Окъууда жетишимлеринг да ала ючюн кётюредиле кёлюнгю. Ала къууанырыкъдыла деп, бютюнда итине, таукел бола да бараса.
Ушакъны Трамланы Зухура бардыргъанды.
