4 марта, 2025 - 10:06
Барыбыз да билгенликден, ата-анала ёсдюргенлерин битеулю билим бериуню алырларын тийишлисича жалчытыргъа борчлудула. Сабийле къыралыбызда мардагъа саналгъан жорукъланы мурдорларында юйренирге тийишлидиле. Арт кезиуде жашларын-къызларын юйлеринде окъутургъа ыразы болгъанла барлыкълары бла байламлы, ол болумгъа жамауат къалай къарагъанын ангылар эмда билир мурат бла биз бир къауум адамдан аланы оюмларын соргъанбыз.
Чочайланы Азамат, Королёвда терк болушлукъ берген подстанцияны врачы:
- Хау, шёндю сабийлени юйде къоюп окъутургъа сюйген ата-анала да бардыла. Баям, ол тыш къыралладан келген тёре да болур деригим келеди.
Кесими школда окъугъан заманымы, не акъылбалыкъ болгъунчу кезиуюмю эсиме тюшюрсем а, тюзге санамайма сабийни юйде туруп окъугъанын. Нек дегенде мектепде ол жаланда билим алып къоймайды, аны бла бирге устазларына юйренеди, кесине шуёхла табады. Башхача айтханда, психология, социализация жаны бла да тюз ызда айныйды.
Сабий юйде туруп неда узакъда (дистанцион) окъуса уа, аны айныуунда кёп зат жетиширик тюйюлдю, тас окъуна болуп къаллыкъды. Андан сора да, биз интернационал республикабыз, ёсюп келгенле, кеслерини халкъларындан сора да, башха миллетле барлыкъларын, аланы къаллайла болгъанларын да кёрюрге, билирге керекдиле.
Кертиди, ата-анала иги этебиз сабийибизге, анга тап болсун деген акъыл бла кюреше болурла. Алай а, ол отоуну тёрт мюйюшюнден сора затны кёрмей турса, артда къалай боллукъду?! Ол ёсмей, абадан болмай турлукъ тюйюлдю.
Тышына чыкъса, анда уа – жамауат. Аны арасында уа адам кесин жюрюте билирге тийишлиди. Иш а аны аллына юйге келликмиди? Ахшы, аллай усталыкъ тапса. Театр, кино, тюкен, башха затла да алай.
Алайды да, ата-анала сабийни юйде тутуп окъутууну мектепден, садикден, университетден тышында аны билими терен болур ючюн къошакъ халда чакъыра эселе устазны юйге, айхай да, ол заманда анга ыразыма.
Геляланы Жаннета, Огъары Жемталаны битеулю билим берген мектебини устазы:
- Сабийни юйде окъутууну кёп тюрлю магъанасы барды. Аны тюз кёрмейме деп айталлыкъма, бютюнда малкъар тилни бла адабиятны окъутууда.
Битеу бирден къарасакъ, сабий юйде туруп окъуйма десе, хау, кеси устаз бла энчи олтуруп дерс алса, аны билими башхаракъ да болур, анга жукъ айтмайма. Алай эсе да, энчи оюмуму айтсам, хар жаш да, къыз да кесини тенгшилери бла тюбей турургъа, ала бла ары-бери барыргъа, ушакълашыргъа керекди.
Окъуудан, билим алыудан сора да, сабийле бла шуёхлукъ жюрюте билирге тийишлиди. Мектепледе тюрлю-тюрлю байрамла, тюбешиуле, класс сагъатла да боладыла. Хар мында бардырылгъан зат бла уа сабийни да жашауу байламлы болургъа керекди деп, алай сагъыш этеме.
Кертиди, болур хайырлы жери да, алай, мени оюмума кёре уа, сабий юйден эсе школда алыргъа керекди билимни. Бютюнда, къайтарып айтайым, малкъар тилни юлгюге алгъанда уа, алайсыз да бюгюн аны сакълаугъа бегирек эс бурургъа керек болуп турабыз. Жарсыугъа, юйде ата-аналаны асламысы тауча сабийле бла ушакъла бардырмайдыла. Сора окъутуу да анда бардырылыргъа къалса, биз, устазла, ёсюп келгенлени дерслерибизде тюшюндюрюрге излеген затла да къалып къаллыкъдыла. Аны ючюн а юйде окъутуу деген затха мен аперимлик салмайма.
Акъболатланы Мариям, алты сабийни анасы, Огъары Басхан:
- Угъай, сюерик тюйюл эдим. Школгъа жюрюселе ыразыма. Сабийле анда тенглерини ичинде айныгъан этерикдиле, эрикгенлери да кетеди.
Устаз юйге келип дерс берген бир жаны бла иги да болур, энчи окъуса, тынгылыракъ да билир, деп сагъыш этерге да боллукъду. Алай эсе да, биз ансыз да уллу эл тюйюлбюз, сабийле тенглерин кёрюп, алагъа юйренип ёсселе, ол игиди.
Сёз ючюн, бизде ала каникуллада юйде турсала, ауруп къалсала да, нёгерчиклерин излегенлей турадыла. Элде иш табылгъан этгенликге, аланы да тансыкълайдыла.
Акъылым алайды – сабийни, къудуретни ахшылыгъы бла саулугъунда къыйнагъаны болмаса, юйде тутар кереклиси жокъду.
Кетенчиланы Лейля, китап сатхан тюкенни ишчиси:
- Жаланда школда окъургъа керекди сабий. Аны юйде алай тынгылы юйреталлыкъмыса? Ол жамауат ичинде болургъа тийишлиди.
Сёз ючюн, бизде Якуб гитчелигинден да кёп тюрлю олимпиадалагъа жюрюйдю. Биринчи заманда ийменсинип, билген этгенликге, къыйналгъан да эте эди. Энди уа бара, кёре, тенглери бла бирге юйреннгенли не уллу жюрини аллында да кесини проектлерин таукел къоруулаялады. Алай сунама, ол юйде окъуса эди, аллай жетишимле болдуралмаз эди деп. Алгъаракълада Москвада Кремльде проекти ючюн Гран-при бла саугъаланнганды.
Алайды да, сабий тенглерини арасында ёсерге керекди. Кеси аллына окъуса, ол жаланда тюз, терс болса да, кесини оюмун билликди. Дерсде уа башхаланы да кёз къарамларын эшитирикди, тенглешдирирге да юйренирикди.
Айхай да, къошакъ халда билим бере эселе уа юйде сабийге, анга угъай демейме.
Байкъазыланы Артур, КъМКъУ-ну Прогрессив материалла эмда аддитив технологияла арасыны тамата илму къуллукъчусу:
- Ахырысы бла да жаратмайма. Сёз ючюн, сиз да сыйлы болугъуз, юйде сабий ёседи да, аны тенглеринден айырып, юйге аллыкъ тюйюл эдим. Садикге бармай къалса окъуна, нёгерчиклерин излеп башлайды. Адам улугъа, ангылайсыз, юйде ата-анасындан, эгеч-къарындашындан сора да, шуёх-тенг да керек болады.
Жамауатны арасында болмагъан адамгъа не жаны бла да къыйын тюшерик сунама. Психология жаны бла да ол терс болур деп, алай ангылайма. Сабийни саулугъу бла байламлы энчилиги жокъ эсе, аны юйде окъутуугъа неге кёчюрюрге керекди – аны билалмайма.
Ол зат бла байламлы къырал ата-аналагъа сайлаугъа эркинлик да бере болур, алай эсе да, артда ёсюп, абадан болса, университетге окъургъа кирирге да, ишге жюрюрге да тюшер. Жашау, къадар нени берлигин билген а къыйынды. Артда аллай сабийге жашауда тынч боллукъду деп сунмайма. Кертиди, мектепде окъугъанындан тышында устаз анга репетитор халда бере эсе дерсни, анга угъай демейме.
Сорууну Трамланы Зухура бардыргъанды.
