8 апреля, 2025 - 11:55
Бу болгъан ишни бизге редакциягъа Огъары Малкъардан хурметли къарындашыбыз Темуккуланы Адил, бизни дайым окъуучубуз, жибергенди. Хапарны сюжет ызы уа керти да адамны жюрегине жетерчады.
Бу иш бек эртте, бизни ата-бабаларыбызны заманларында болгъанды. Бабугентде жашагъан огъурлу адам Тюменланы Ахмат тукъумун жети атагъа дери санайды. Бу хапарны да манга ол айтханды. Ахмат Омакъны жашыды. Андан ары аталары быладыла: Гуру, Тюмен, Теммо, Чаука, Ассеу, Мусса. Гуруну тёрт жашы болгъанды: Тюмен, Жеке, Гасы, Шука. Жашла тёртюсю тёрт тукъумну – Тюменланы, Жекеланы, Гасыланы, Шукаланы – къурагъандыла. Ары дери уа барысы да Гурулары деген тукъумну жюрютгендиле. Болсада мени хапарымы хыйсабы быланы ата-бабаларыны тарыхын ачыкълагъан тюйюлдю. Ол тукъумну борчуду.
Бу атауулну аты Беш да Тау элде айтылгъан, эмеген къарыуу болгъан, шуёху ючюн а жанын берирге да хазыр уланы Чаука бла байламлы болгъан сейир-тамаша, жомакъдача, таурухдача кёрюнюрюк, алай кеппе-керти ишди. Чаука, башда сагъыннганыбызча, бек къарыулу киши эди. Айыугъа уугъа баргъанда, ушкок бир заманда да алмагъанды. Бу жаныуаргъа саууту буштукъ бла къамасы болгъанды. Огъурсуз жаныуар юсюне чапханында, буштугъу бла къолун аны ауузуна сугъуп, бирси къолунда къама бла уа, айыуну къарынын жырып, ичин тёкгенди. Окъ къоратмай.
Чауканы антлы тенги болгъанды – Таулан. Кесича онглу, къарыулу, мадарымлы. Экиси да сабий заманларындан окъуна шуёхлукъ жюрютюп келгендиле. Ол узакъ заманлада жашла уугъа, жортууулгъа, чаришлеге барып, жигитликлерин, ётгюрлюклерин сынап болгъандыла. Аллай жерледе Чауканы бла Тауланны алларына бир адам да ёталмагъанын айтыр кереги да болмаз.
Деу жашланы нёгерлери, шуёхлары да кёп болады. Бу экиси да, Малкъарны бла Гюржюню ортасында аууш бла ётюп, эбизеле бла танышып тургъандыла. Ол ыфчык бек къоркъуулуду: юсюн къар жабып, аны тюбюнде уа терен бугъейле, ала бек кёп адамланы жутхандыла. Ары кетгенлени эртте заманлада не къутхарыр, не ёлюклерин чыгъарыр амал болмагъанды. Тура болурла ала шёндю да буз къабырларында, бузулмай.
Чаука бла Таулан да, ол къоркъуулу аууш бла ётюп, эбизе шуёхларыны тойларына, башха къууанчларына да къатыша, аланы ариу къызларына кёз къарата да тургъандыла… Экиси да бир къызны сюйген заманлары да болгъанды, алай быланы халал шуёхлукъларын ол да бузалмагъанды. Хар олтургъан аш къангалада Чаука кесини аллына салыннган азыкъладан Тауланнга тигим эте эди. Бу шарт таматаны кичи тенгине чексиз хурметини белгиси болгъанды. Айтмай болалмайма: шёндю жашла тенгликни, шуёхлукъну да «манга мындан не хайыр тюшерик болур» деген оюм бла къурайдыла. Чауканы бла Тауланны заманында тенглик, шуёхлукъ деген ангыламла жашланы жюреклерини теренинде жаратылгъандыла. Ол себепден болур, бу сезимле бузулмай, мутхузланмай, ёмюрде сакъланнгандыла…
Жашла, Гюржюде къонакъда болуп, Малкъаргъа къайтып келе, ауушда болгъан иш башда айтылгъаннга толу шагъатды. Бир кюн алгъа ауушда, терен къар жаууп, адамла жюрюп малтаннган жолну жапханды. Алда бугъей болса, ары ташайыргъа бек къоркъуулуду. Таулулада къоркъгъанынга жолукъгъун деп къаргъыш окъуна барды. Бу жол Таулан бла тюз алай болду. Ол, алда келе, къар башын жапхан бугъейни эслемеди… Чаука эрлай сермеп буз жарылгъаннга учуп баргъан тенгини къолундан тутду да, тартып чыгъарыргъа кюрешди – болалмады. Алай тенгини къолун кесини къолундан а ычхындырмады.
Алай Чаука не къарыуундан келгенича тартып кюрешсе да, шуёхун бугъейден чыгъаралмайды, аны къой, Таулан кесини ауурлугъу бла аны да бугъейге тартып барады… Таулан Чаукагъа къычырды: «Мени къолуму ычхындыр – бусагъат экибиз да жоюлабыз!» Чаука аны буйругъун толтурмазын ангылап, Таулан, бош къолу бла жанында къамасын чыгъарып: «Сен манга кёп тигим этип тургъанса, бусагъатда уа, ахыр ууахтымда, мен санга кесими санларымдан бирин – къолуму тигим этеме! Ма! Ал!» - дегенни айтып, къамасы бла кесини Таулан къаты къысып, ычхындырмай тургъан къолуну бууунундан уруп къыркъды да, ёмюрлюк буз къабырына кетди. Чауканы къолунда уа – Тауланны къол курмустугу. Бу чексиз кишилиги бар адам кёз мылысын тыялмады, тенгини «тигимин» (къолун) а башлыгъына салып юйге келтирди да, кебинликча, акъ быстыргъа чулгъап, кюбюрню теренине салды. Юйдегилеге уа чулгъамгъа тиймезге, аны ачмазгъа буюрду. Былайда окъуучу сорургъа болур: къама хайт деген кишини бууун сюегин къалай томургъанды? Анга жууап барды: ол заманлада къамала шёндюча къанжалдан угъай, къурчдан (дамасская сталь) ишленнгендиле.
Чаука ахыр кюнюнде жашына осуятында кюбюрде чулгъамны хапарын айтып, ёлгенинде Тауланны къолун къабырына салырын тиледи… Жашы, айхай да, атасыны осуятын толтурду. Алай бла бу асыл, шуёхлукъну, тенгликни жанларындан сыйлы кёрген, жюз жылла озгъандан сора да атлары унутулмагъан, жюрек халаллыкълары аланы ызларындан келген тёлюлеге юлгю болуп тургъан Чауканы бла Тауланны таза шуёхлукълары керти дунияларында юзюлмей баргъанына ишексизме. Жаннетли болсунла!
