29 апреля, 2025 - 09:45
Бир ненча жылдан бери Республикабызны Башчысыны оноуу бла ана тилледен дерсле бергенлени премиягъа тийишли кёргенлери да къырал аланы (ана тиллени) сакъланырларына бла айнырларына къайгъыргъанын кёребиз. Сагъынылгъан саугъаны алгъанларыбыз да бардыла. Озгъан жылда уа КъМР-ни Башчысы Казбек Коковну премиясына Бабугентни Батчаланы Роза атлы битеулю билим берген мектебинден Мокъаланы Мадина тийишли болгъанды.
Ары дери уа анга «Жылны устазы-2024» Битеуроссей усталыкъ эришиуню «Ана тилни бла адабиятны эм ахшы устазы» бёлюмюнде педагог хунерин, жангы окъуу амалларын, методикалы тинтиулерин кёргюзтюп эмда танымагъан сабийлерине ачыкъ дерс берирге, класс башчылыкъ да этерге керек болгъанды. Алай бла Мадина Борисовна конкурсну район даражалы кезиуюнде биринчи жерни алгъанды. Аны республикалы урумунда уа призёр болуп, сагъынылгъан саугъа бла белгиленнгенди.
Быллай даражалы конкурслагъа Мокъаланы келинлери мектепге устаз болуп келген ал заманындан окъуна къатышханды. Алай бла эм биринчи кесини усталыкъ хунерин 2004 жылда сынап, ол заманда да районда – биринчи, республикада уа лауреат болгъан эди. Былайда устаз эришиулеге мектепде алыкъа экинчи жыл ишлегенинде баргъанын белгилерчады. «Конкурсда эрттеден бери ишлегенлени сынамларындан юйренир ючюн къатышханма», – дейди кеси уа.
Аны бу усталыкъны сайлагъанына сейир этерча тюйюлдю. Анасы Оракъланы Лена Ахматовна башланнган класслада ишлей, элни аслам тёлюсюн билимни жолуна тюшюндюргенди. Жамауатдан ыразылыкъ да тапханды.
– Юлгюм аллымда эди. Анабызны дерсге къалай хазырланнганын гитчеликден кёргеним себепли, ишге тохташханлы плансыз бир кере бармагъанма. Андан сора да, университетде Мусукаланы Борис бизге методиканы бек тынгылы юйретгенин, артда Акъ-Сууну мектебинде практикада болгъаныбызда тюшюндюрюу жаны бла иш къуралыулу баргъанын белгилерге сюеме, – дегенди ушагъыбызны кезиуюнде.
Оракъланы къызлары школну бошай туруп, ана тилден олимпиадада республика даражада биринчи жерни алгъан эди. Аны себепли уа университетге сынаула бермей киргенди. Артда, кеси устаз болгъанлы бери да, хар жылдан окъуучуларын олимпиадалагъа бийик даражада хазырлап келгенин да чертирчады. Сёз ючюн, онбиринчи классдан Глашланы Альбина район, регион урумда да биринчи болуп, КъМКъУ-ну малкъар бёлюмюне аны да экзаменсиз алгъандыла. Кесини билимин окъуучуларына алай бералгъаны уа къайсы устазны да усталыкъ даражасын ачыкълагъан шартды.
Мадина Борисовна хунерли педагог болгъаны бла бирге он жылдан асламны мектепни таматасыны окъутуу-юйретиу жаны бла орунбасары болуп тургъанды. Районда олимпиада ишлеге багъа салгъан къауумданды. Былтыр а «Ана тилим, жаным-тиним – мени дуниям!» республикалы фестиваль эришиуню жюрисини келечисине айырылгъанды.
Бюгюнлюкде кесини ёсген элинде малкъар эмда орус тилледен бла адабиятладан окъутады. Аны жарсытхан а, малкъар тилде дерслени азайгъанларыды, элде окъуна сабийлени ёз тиллеринде осал сёлешгенлериди. Аны себепли кесини дерслерин окъуучулагъа не къадар сейир этерге, жангы амалланы хайырланыргъа кюрешеди. Бюгюннгю тёлюню излемлери уа жаланда мел бла къангада чекленип къалмагъанларын да чертеди.
Къайсы усталыкъда да биреуню къолунда юйреннгенле, аны ызындан барсала, ол да ахшы ышанды. Мадина Борисовна кеси да къууанады жаш тёлюню бийик билим алгъанларындан сора элге къайтып, мектепде устазла болуп ишлегенлерине. Бюгюнлюкде бу шартха барыбыз да кёлленир болумда болгъаныбыз да баямды. Аны окъуучулары Башийланы Азиза (башланнган класслада), Гызыланы Шамиль (информатикадан), Мокъаланы Назира (тарыхдан) бусагъатда Бабугентни школуну педагогларыны жангы тёлюсюню келечилеридиле.
Мектепде окъуучуларын ахшы юйретгенича, Мокъаланы келинлери баш иеси Расул бла бирге юч сабийни ариу къылыкълы ёсдюреди. Ала да, ата-аналарын хурметлей, таматала тюшюндюрген жол бла барадыла.
Амира бюгюнлюкде Пятигорскну къырал университетини халкъла аралы байламлыкъла институтунда билим алады. «Жылны студенти-2024» даражагъа да чыкъгъанды. Алия КъМКъУ-ну дизайн колледжини окъуучусуду, къол хунери бла айырмалыды. Нурлан а жетинчи классха жюрюйдю, не медицинаны, неда архитектураны айырыр муратдады. Къайсын сайласа да, уллу эмда шуёх юйюрде анга юлгю болаллыкъ хунерли устала да бардыла.
Трамланы Зухура.
* * *
ШЕКЕР
Бюгюн сизни штатда болмагъан корреспондентибиз КЮЧМЕЗЛАНЫ Айзаны кезиулю хапары бла шагъырей этебиз.
«Анамы къарындашы Къарачайдан къыз келтиреди. Мен, алыкъа акъылбалыкъ бол-магъан, малкъарлыланы бла къарачайлыланы тиллеринде диалектизмле, регионализмле тюбегенлерин билмеген къызчыкъ эдим. Мен билген а жаланда къабартылыла бла бир жерде жашагъанлыкъгъа, тилибиз башха болгъаны, къарачайлыла бизден узакъ жашасала да, тилибиз, динибиз да бир, таматала айтыудан, биз бир миллет болгъаныбыз эди. Ол оюм жюрегиме терен сингнгип эди.
Той да бошалып, биз жангы келин бла аш къанганы артында тюрлю-тюрлю татлыла бла чай ичерге олтурабыз. Бир заманда ол манга:
– Айза, шекерни ётдюрчю манга, – дейди.
«Шекер, шекер» деген сёз къатланып-къатланып эшитилгенча болама. Сора бир-эки такъыйкъаны ичинде кёзлерим бла ол «шекер» деген затны аш къанганы юсюнде излеп башлайма. Бичакъмы? Угъай, бичакъ ол бичакълай къалады. Тузму? Угъай, тузгъа башха тюрлю къалай айтырыкъса? Стол сыйпагъан жан жаулукъму болур?..
«Хау, баям, ол столну сыйпагъан буштукъну юсюнден айта болур… Мен аны тауча тюз атын билмейме», – деп оюмлап, аны келиннге узатдым.
– Шекерни узат… Бу неди? – деп, сейирсинди ол.
Мени башымда, бу менден не зат сюе болур деген сагъыш тёгерек бурула башлады: нашаланымы, гыржыннымы, сютнюмю, суунуму?.. Бу тамашалыкъ «шекер» бюгюн уял-тыргъамы сюеди?
Сора аш къанганы юсюнде болгъан затланы бирем-бирем анга узата башладым. Халы-ма чыдаялмай, келин, кеси къобуп, столну бирси жанына ётюп, бал туз къуюлгъан орун-ну къолуна алды.
– Шекер! – деп, къолундагъы бал туз орунну манга кёргюзтдю.
«Да, тохта, ол, бал тузду да!..» – деп келди эсиме.
Алай: «Ааа», – дегенден башха зат айталмадым. Болсада, бир тилли, бир динли, бир миллет бу татлы тузгъа бири «бал туз», бири «шекер» деп нек айтханларына уа сейир этдим».
