6 мая, 2025 - 09:07
Бизни бюгюннгю ушакъ нёгерибиз Балаланы Танзиляды. Ол Къобанны къырал университетинде билим алгъанды. Бюгюнлюкде Нальчикде МВД-ны медицина-санитар бёлюмюнде бла Ара поликлиникада врач-неврологду. Билимли эмда окъуулу къыздан болушлукъ излеп, аны аллына кёпле барадыла.
Ол арт кезиуде баш аурууланы сылтауларын тинтип, алагъа хайырлы мадарланы излеу бла да кюрешеди. Ботулинотерапия бла байламлы билимин да ёсдюргенди. Ол а бюгюнлюкде саулукъ сакълауда жангы ызладан бириди.
– Танзиля, неврологну ким болгъанын ангылатсанг эди эмда къаллай жарсыула бла келедиле адамла сизге?
– Биз ара эмда перифериялы нервалы системада аурууланы баямлауну эмда алагъа багъыуну бардырабыз. Андан сора да, адамны сырт сюеги бла байламлы жарсыуларына къарайбыз.
Саулай алып айтханда, неврологла саусузну боюну, башы, аркъасы, бети ауруп къыйнаса, жукъусу бузулса, ол заманда анга болушлукъ этедиле. Дагъыда бизге аякъларында, къолларында бир тюрлю къарыусузлукъну сезгенле, сингирлери иги тутмай, тентиреген этгенча жюрюгенле да келедиле. Бир тюрлю ич ауруулары болуп къыйналгъанла да келирге боллукъдула. Ала да бир-бирде неврология жаны бла жарсыуланы чыгъарадыла. Андан тышында да, мыйыда къан иги жюрюмегенини хатасындан чыкъгъан ауруулагъа (инсульт, Паркенсонну аурууу дегенча) къарайбыз, эслерини къарыусузланнганына ишекли болгъанлагъа болушабыз.
Бюгюнлюкде неврология терк айный баргъанын, аурууланы тинтиуде, алагъа багъыуда алгъа иги атлам этилгенин белгилерчады. Ахыр он жылны юлгюге алсакъ, мыйыны тинтиу жаны бла жангы онгла чыгъадыла. Былайда терен тинтген функциялы МРТ-ны окъуна айтсакъ да тамамды. Аны нейрохирургияда бусагъатда себеплиги къыйматлыды эмда асламды, кесини да саусузгъа операцияны эте тургъанда хайырланылгъаны багъыуну бютюн ышаннгылы болуруна ахшы амалды.
– Баш ауруулагъа арт кезиуде ботулинотерапия амал бла да багъадыла. Сен да бу жаны бла юйренип, билиминги ёсдюргенсе. Не дерге боллукъса аны юсюнден?
– Асламысында мигрень бла кюрешеме, анга багъаргъа тюшюннгенме эмда амаллагъа юйреннгенме. Ботулинотерапияны хайыры бла саусузланы бир къауумунда анга жетишимли багъаргъа болады. Асламысында ала тиширыула болгъанларын эсге алсагъ а, ол амалны косметикалы магъанасын да чертирчады.
Былайда реклама этмейме, жаланда ботексни хайыры бла неврологиялы аурууланы бир-бирлерине багъаргъа боллугъун ангылатама. Жууукъ заманда Ара поликлиникада ботулинотерапияны кенг хайырланыргъа, айнытыргъа муратыбыз барды.
– Кёпле бюгюнлюкде инсульт болгъан адамгъа врачла келгинчи къаллай болушлукъ этерге тийишлисин билмейдиле. Терк болушлукъну берген машина жетгинчи, аны къатындагъыла не этерге тийишлидиле?
– Биз классикалы инсультну юсюнден айта эсек, адамны аягъы-къолу къурушханына, бети бир жанына бурулгъанча кёрюннгенине, ауузу бир затдан толуп тургъанча сёлешгенине, башы бек ауругъанына тарыкъгъанына эс бурургъа керекди. Аны къан басымы уллу болуп, неда диабетден, къан тамырланы аурууларындан къыйнала эсе да, сакъ болургъа. Амал бар эсе, къан басымын ёнчелерге тийишлиди. Алай а адам тарыгъыуларын айталмаз халда болуп да къалады. Жаланда аны оздурмай, врачны не къадар терк чакъырыргъа кюреширге керекдиле. Инсульт бла байламлы айтсакъ, аны саулугъун игилендириуде хар минут да кесича къыйматлыды.
– Адамны жыл саны уллая баргъаны къадар, эси да тюрленеди, сингирлеринде къарыуу да алай. Мыйыны, эсни таплай тутарча, неврология жаны бла саулукъ кёпге дери седиремей турурча профилактика уа бармыды?
– Бюгюнлюкде «Ментальный саулукъ» деген ангылам барды медицинада. Ол да неврология бла, психология бла байламлыды. Бусагъатда инсанны акъыл-психика жаны бла саулугъун кёпге дери игилей сакъларча жангы зат барды деп айтырча да болмаз. Алай аны мурдору мыйыны «жарау» этдирип туруудады. Анга (мыйыгъа) жангы, эндиге дери юйренмеген жумушланы «буюра» турургъа керекди.
Сёз ючюн, аллай методика барды. Ишге сиз бир жол бла барыргъа юйреннгенсиз, мыйы да анга юйренеди. Бир бирде уа башха, кесигиз иги билмеген жолну да сайлагъыз. Сабийлигигизде иги къолдан келмеген жумушугъуз болгъан эсе, сурат ишлеу, бармакъларыгъыз бла абери этиумю дегенча, алагъа тюшюнюрге кюрешигиз. Мыйы ол заманда бютюн иги ишлерикди.
Барыбыз да билебиз, тыш къыраллы тиллеге юйрениу, назмуланы кёлден билиу дегенча амалла да болгъанларын. Алай эсе да, ол бир кесек башхаракъды. Шахматла ойнаргъа, бютюнда юйюрюгюз бла – бек аламат мадарды.
Врач дагъыда, жыл саныгъызгъа да къарамай, сизге заманында эмда кереклисича бир жукъларгъа тийишлисин да айтырыкъды. Амалгъа кёре, стрессни азыракъ этерге, тириликни да унутмазгъа керекди. Нек дегенде жукъуну бузулууу, кёп жарсып туруу – ала неврология эмда психология жаны бла аурууланы къозгъап къояргъа боладыла. Аны ючюн быллай жарсыулары болгъан эм алгъа неврологга келирге керекди. Биз а анга тийишлисича къарап, керек болса, башха врачлагъа алай ашырабыз.
– Кёпле коронавирусдан ауругъандан сора да бегирек къыйналадыла неврология аурууладан. Бу жаны бла уа не айтыргъа боллукъса?
– Ол кертиди. Нек дегенде коронавируслу инфекцияны аллай энчилиги барды – саусузну санына-чархына тюшсе, ол кесини биз кёзюбюз бла кёрген хатасын салгъанындан сора да, нервалы системаны уулайды. Асламысында психо-эмоциялы, психо-вегетациялы жаны бла жарсыуланы чыгъарады. Жамауатны асламысы жукъулары бузулуп, тёзюмсюзле болуп, къан басымларыны мардасы терк-терк тюрленип, солууларын алалмагъанча дегенча ышанладан къыйналадыла.
Биз огъарыда «ментальный саулукъну» юсюнден айтханбыз. Адам кесин жарсыулагъа тёзюмлю болургъа юйретсе, психо-эмоциялы жаны бла саулугъу да иги боллукъду. Аны тёзюмлю болургъа уа асламысында биз, неврологла, юйретебиз. Аны себепли врачха келирге ийменирге керек тюйюлдю. Бютюнда бу биз айтхан ышанладан къыйналгъанла бар эселе.
Кеси тап болур деп, заманны оздуруу – ол тюз оюм тюйюлдю. Къыйналмай жашау бардырыргъа сюе эсегиз, бир заманда да саулугъугъузну арт болжалгъа салмагъыз. Алай болса, саулукълу да боллукъсуз, жашауугъуздан къууаннган да этериксиз.
Мокъаланы Зухура.
