13 мая, 2025 - 09:57
Хэку зауэшхуэм ди къэралым къыщихьа ТекIуэныгъэм мымащIэу я фIыщIэ хэлъщ ди республикэм щыщ куэдым. Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIалэхэр лIыгъэрэ хахуагъэрэ къагъэлъагъуэу, псэемыблэжу Хэкум къебгъэрыкIуа бийм пэщIэтащ. ТекIуэныгъэ Иныр къэхьэным зи гуащIэшхуэ хэзылъхьахэм ящыщщ республикэм и хабзэхъумэ IэнатIэр зэфIэувэным зи Iэужь къыхэзына, КъБАССР-м юстицэмкIэ и министру щыта ДзыхьмыщI Батыри.
Граждан зауэм и зэманым, 20 гъэхэм я пэщIэдзэ лъэхъэнэ хьэлъэм зи сабиигъуэр хиубыда щIалэ цIыкIур и ныбжькIэ хуумыгъэфэщэн лэжьыгъэ гугъухэм пэрытащ, ауэ абы къыдэкIуэуи щIэныгъэм хуэнэхъуеиншэти, къуажэм дэт мыдрисэми щеджащ. Лэжьыгъэм пасэу ипсыхьа, абы и пIалъэ фIыуэ къэзыщIа Батыр а зэманым Аруан округым и центру щыта Старэ Шэрэдж къуажэм дэт пэщIэдзэ мэкъумэш еджапIэм щIэтIысхьащ. Абы щыхыхьащ ВЛКСМ-м. ЕджапIэр ехъулIэныгъэкIэ къиуха нэужь, ар къагъэнащ Старэ Шэрэдж къуажэм, комсомолым и щIыналъэ къудамэм щылэжьэну. Апхуэдэу 1931 гъэм Батыр и лэжьыгъэ гъуэгуанэм щIидзащ. 1934 гъэм ар ВЛКСМ-м и Аруан щIыналъэ комитетым и секретару хахащ. ИужькIэ абы къиухыжащ Налшык дэт мэкъумэш еджапIэ нэхъыщхьэр.
1935 гъэм Батыр ираджащ Армэ Плъыжьым дзэ къулыкъу щрихьэкIыну икIи а зэманым СССР-м и МВД-м офицерхэр щагъэхьэзыр и курс нэхъыщхьэхэр къиухащ. Абы къулыкъу щищIащ гъунапкъэхъумэ дзэхэм. 1937 гъэм Батыр хыхьащ коммунист партым.
Хэку зауэшхуэр къыщыхъея япэ махуэхэм щегъэжьауэ ДзыхьмыщI Батыр фронтым и IэнатIэ зэмылIэужьыгъуэхэм Iутащ. Фашист зэрыпхъуакIуэхэм драгъэкIуэкI бэнэныгъэм ар жыджэру хэтащ партбюром и секретарь, лагъымхэр къыщIэзых батальон щхьэхуэм и комиссар, полкым и агитатор къулыкъухэр ирихьэкIыу. Ар тIэу уIэгъэ хьэлъэ хъуауэ щытащ. Дзэ Плъыжьым и зауэлI къызэрыгуэкIыу къыщIидзэри, офицер-политлэжьакIуэ нэхъыжь хъуауэ, капитан цIэр иIэу ТекIуэныгъэм щыIущIащ Кёнигсберг деж.
ДзыхьмыщIым Хэку зауэшхуэм къыщигъэлъэгъуа зэфIэкIым, лIыгъэм тетхыхьыжащ абы и ныбжьэгъуу щыта, къэбэрдей тхакIуэ, IуэрыIуатэдж цIэрыIуэ Шортэн Аскэрбий. Абы «Батыр-пелуан» зыфIища тхыгъэр зауэм хэтахэм ятеухуа очеркхэр щызэхуэхьэсауэ къыдагъэкIа «Боевая слава Кабардино-Балкарии» тхылъым и ещанэ Iыхьэм итщ. Батальоным и комиссар, капитан ДзыхьмыщI Батыр и дзэ къалэныр зэригъэзэщIар уи нэгу къыщIэзыгъэхьэ абы щыщ зы теплъэгъуэщ адэкIэ ди тхыгъэм къыпызыщэр:
«Нэм къимыплъыхьыф губгъуэшхуэм къуейщIейуэ щыпэкIурт Iэпкълъэпкъым зыпхызыдз бжьыхьэ жьы щIыIэр. Чыцэ лъахъшэм «къыщытIэпIа» мэзыш абджым (янтарные хрусталики) хуэдэ сытхъу нэпс цIыкIухэр щIым щытехуэкIэ, ДзыхьмыщI Батыр и сэлэт шырыкъу хьэлъэхэм я лъабжьэм щыщкъыщкъырт.
Биишэр щызелъатэ щIыпIэм иту абыхэм щебгъэрыкIуэкIэ, абы къыщыхъурт хуабагъэ лъэпкъ зыщIэмылъыж бжьыхьэ дыгъэри, гъунапкъэншэ губгъуэри, щIым зыщызэщIэзыуфа и сэлэтхэри, уIэгъэ куэд зытелъ жыг гукъыдэжыншэхэри дэIэпыкъуэгъу къыхуэхъуу.
А махуэхэм Калининскэ фронтыр Iэуэлъауэншэт. 24-нэ фочауэ дивизэм и 908-нэ полкым и батальоным и комиссар ДзыхьмыщI Батыр и ротэхэм ящыщ зым кIуэрт. Ихъуреягъыр щымт, ауэ бийр щхьэукъуатэкъым. Пэрыт гъунапкъэм хуэжэ цIыхур щалъагъум, нэмыцэхэм лагъымыр трагъэщэщэн щIадзащ. ДзыхьмыщIым занщIэу щIым зыхиIубащ. Абы зыхищIащ езым и Iу бахъэ пщытырымрэ щIы щIыIэм и быдагъымрэ. Ауэ апхуэдэу ущылъыныр шынагъуэншэтэкъым. Арати, Батыр щIэпхъуащ и щIалэхэм я деж. Ахэр абы къожьэ, абдеж нобэ щекIуэкIынущ къызэрыгуэкI сэлэтхэр партым щыхагъэхьэну зэIущIэ.
- УкъызэщIагъэплъа, капитан? - къыщеупщIащ абы щIыунэм.
- Ягъэ кIакъым, нэхъ Iеижи щыIэщ, - жиIащ Батыр. - Сесэжащ, абы я шэр зэ къыстехуакIэщ…
Парт зэIущIэм и гуащIэгъуэу, сэлэт зыбжанэ партым хагъэхьэну хунэсауэ, плъырыпIэм щыт сержантыр щIыунэм къыщIэлъэдащ:
- Ныбжьэгъу капитан, нэмыцэхэр! – къитащ абы.
- Фрицхэм дагъэунэхуну хуейуэ арагъэнщ, - жиIащ щIалэхэм ящыщ зым.
- Апхуэдэу щыхъукIэ, дэ дыарэзыщ, - пэджэжащ абы Батыр, и автоматыр къищтэурэ. – Ныбжьэгъухэ, зэхэуэ нэужьым парт зэIущIэм пытщэжынщ, иджыпсту си ужьым фыкъиувэ!
Мэз кIащхъэ цIыкIум танкхэр къыхэпщащ. Абы и ужьым лъэсыдзэр итт. Хьэуа щIыIэм IупщIу къыхэIукIырт абыхэм къагъэхъу Iэуэлъауэ шынагъуэр. ТIасхъэщIэх къежьа фашистхэм къапэщIэтхэр зыхуэдэр зэхэуэкIэ ягъэунэхуну мурад ящIауэ къыщIэкIынут - танкипщIым я ужь итт ротэ хуэдиз хъун лъэсыдзэр. Хуэмыхьэзыррэт Iуэхум, сытми, нэмыцэхэм щIым зыкъытраIэтыкIыщэртэкъым икIи танкым шэм щихъумэну я гугъэу, абы зыкIэракъузэрт. Куэд дэмыкIыу ДзыхьмыщI Батыр гу лъитащ нэмыцэ танкхэр япэ къищу лъэсыдзэр абы къызэрыкIэрыхуам.
- Лъэсыдзэр къыпыдогъэщ! – унафэ ищIащ комиссарым.
Танк зыбжанэм батальоным и зыхъумэжыныгъэ линиер пхратхъат. Абыхэм къапэщIэуващ лагъымыдз, топгъауэ полкхэр, лъэсыдзэр ди щIытIым и екIуэлIапIэхэм щыпагъэщхъащ, танк зыбжанэ зэхакъутащ. Бийм игъуэта удыным къигъэскIащ икIи игъэзэжыну хущIэкъуащ. Ауэ абы илэжьар къыщIэкIуэу тезырыншэу бутIыпщыжыныр гвардие хьэлтэкъым.
- Коммунистхэ, си ужьым фыкъиувэ! – кIиящ Батыр икIи батальон псом мыжурэпэ ебгъэрыкIуэныгъэм зыкъыхуаIэтащ. Зэхэуэр гуащIэу икIи кIэщIу екIуэкIащ. А махуэм я щхьэр халъхьащ бийм и сэлэт, офицер куэдым…
А зэхэуэм батальоным и комиссар ДзыхьмыщI Батыр шэр и Iэпкълъэпкъым кIуэцIрыкIыу уIэгъэ щыхъуат. Ар абы и етIуанэ уIэгъэ хьэлъэт: нэхъапэкIэ топышэм и къутахуэ къытехуат.
Лъыр зэрыщIэкIым хуэдэу, ДзыхьмыщI Батыр зэуащ, къигъэлъагъуэ лIыхъужьыгъэ щапхъэмкIэ сэлэтхэмрэ офицерхэмрэ гушхуэныгъэ яхилъхьэу. Ди зауэлIхэр бийм и щIытIым дыхьа нэжьщ ар щыджэлар...
А зэхэуэм папщIэ ДзыхьмыщI Батыр къыхуагъэфэщащ «Вагъуэ Плъыжь» орденыр». Апхуэдэу абы къыхуагъэфэщащ Хэку зауэ орденым и етIуанэ нагъыщэри, «Зауэм къыщигъэлъэгъуа зэфIэкIхэм папщIэ», «Германием дызэрытекIуам папщIэ» медалхэр.
Мамхэгъ Астемыр.
