9 июня, 2025 - 09:58
МафIэмрэ шыуан цIыкIумрэ
Яжьэ хуабэм къыхэплъагъукI къудейуэ иджыри зы дэп цIыкIу къыщыблэрт. Абы, икIэм-икIэжым ужьыхыу сахуэ къащхъуэм хэмыкIуэдэжыпэн щхьэкIэ, хуэсакъыпэу къыхуэнэжа къару тIэкIур зэригъэзахуэрт.
Пщыхьэщхьэшхэм и зэманыр къыщысым, диижа хьэкум пхъэ IэплIэрэ гъуркI тIэкIурэ ирадзащ. Дэп цIыкIур ужьых пэтрэ къэщхьэлъэжащ, мыгувэуи пхъэгъэсыным, ищхьэжкIэ гъэвэгъуэ илъу шыгун шыуан цIыкIу зыфIэдзам, мафIэ бзийм зыкъыщиIэтащ.
Пхъэгъэсын гъущэм щыгуфIыкIыу, мафIэр, хьэкум хьэуа хьэлъэ итыр кърихуу, хуэм-хуэмурэ къызэщIэплъэрт. Пхъэхэм дэджэгуу, зэм я щхьэхэмкIэ, зэм я лъабжьэмкIэ зидзу, мафIэр нэхъри нэхъ ин хъурт.
Пхъэ зэхуакухэмкIэ ерыщу къыщыпхиудурэ, мафIэ бзийхэм пIэнкIыжу хъуаскIэхэр Iэбжьэ-Iэбжьэу къыдрапхъейрт. ПщэфIапIэм зауфэбгъуауэ щIэт жьауэ фIыцIэхэм, нэжэгужэу къафэурэ, плIанэпэхэм зыщаудыгъужащ. Езы мафIэ-зэраныщIэр, гуфIэжрэ еIуящIэу «уф-сыф» жиIэу, хьэку гъэбыдапIэхэм фIэкIыжу къикIыну хуэпабгъэрт. Мыгувэуи хьэкум вуун, макъамэ зэмылIэужьыгъуэкIэ уэрэд жиIэн щIидзащ, зэм жыджэру щIэфиихьыжу, зэми тхьэмыщкIафэу къугъыу. ПщэфIапIэр нэхъ хуабэ икIи Iэхуитлъэхуит хъуащ.
Пхъэр зэрыщыту и IэмыщIэ къызэрихуар, и бжьым къызэрыщIэхуар щилъагъум, мафIэр щхьэзыфIэфI-IэубыдыпIэншэ, ябгэ хъуащ. И бгъэр къызэгуичу зыкъыфIэщIыжу, егъэлеяуэ зигъэпагэу хуежьащ, хьэкури къезэвэкIыу абы нэсащ.
МафIэм шынагъуэу пщIыпщIын, пIэнкIын, цIычэн щIидзащ, и хъуаскIэ пIащэхэмкIэ пхъэгъэсын псом яхэуэу. И бзийхэр ищхьэмкIэ иунэтIауэ, абы и мурадышхуэт уафэ лъащIэм нэсыну, ауэ, натIэкIэ еуэу, кIэрыхуащ... кIэгъуасэм игъэуфIыцIа шыуаным и щIэм.
Къэдыгъуа джэдыкIэ
Зэгуэр шыкIуртIымщэху жыгым абгъуэ щызыщIа ныбгъуэр и гъунэгъуу маслинэ жыгым щыпсэум деж плъащ; модрейр и абгъуэм имысу щрихьэлIэм, зы джэдыкIэ къидыгъури, езым и абгъуэм къихьащ.
Зэманыр кIуэрт, арати, и чэзур къэсри, зэрихабзэу, абгъуитIми шырхэр къыщрашащ. КIиирей икIи ныбаблэ цIыкIухэр къыдэкIуэтейуэ я дамэхэр щызэрыубыдым, махуэ лъапIэри къэсащ – къыщраша абгъуэм щилъэтыкIыну махуэр. Япэу я абгъуэм илъэтыкIар маслинэ жыгым щыпсэухэрщ. Абыхэм жыг хадэр зыбжанэрэ хъурейуэ къалъэтыхьри, я унэ къагъэзэжащ. ШыкIуртIымщэху жыгым щыпсэухэми я чэзур къэсащ. Абыхэми, ирикъуху жыг хадэм къыщалъэтыхьри, насыпыфIэхэрэ арэзыхэу я абгъуэм къагъэзэжащ. Ауэ зы шыр закъуэм, къадыгъуа джэдыкIэм къикIар, и псэ къыхуеджэныгъэм едаIуэу, и анэ дыдэм деж къигъэзэжащ – маслинэ жыгым абгъуэ щызыщIам деж.
Щиху
Щихур адрей жыгхэм нэхърэ нэхъ псынщIэу къызэрыкIыр псоми ящIэ. Абы къыдэжахэр, и хъуреягъкIэ щыIэ къэкIыгъэ псоми ящхьэщыкIыу, гу лъыптэу дожей. Зэгуэр щиху жыгыщIэм гъащIэ гъусэ ищIыну игу къихьэри, арыххэуи жызум къуэпсым и нэр ирищащ.
– Сыт телъыджэлажьэ уи щхьэ къихьар?! – къагъэдэIуэну хэтхэт и къуэшхэм. – Мы жызум къуэпсым уригъусэмэ, бэлыхь Iэджэм ухэхуэнущ. СыткIэ ухуей абы? Дэ ди Iуэхур – дыдэкIеину аращ, нэгъуэщI ди натIэ илъкъым. Ауэ щиху ерыщыр езым иукъуэдиям текIакъым. ФIылъагъуныгъэ гуащIэм игъэщэнауэр хьэщыкъ зыхуэхъуа жызум къуэпс ныбжьыщIэм зыпищIэри, егъэлеяуэ щыгуфIыкIыжу хуит ищIащ нэхъ быдэу зыкъришэкIыну. ЩIэгъэкъуэн быдэ къыщыIэрыхьэм, жызум къуэпсым псынщIэ дыдэу зэбрыкIыкIыу щIидзащ, жызум Iэрамэшхуэхэри къыпыкIэу хъуащ.
Жызум къуэпсым, жыг лъэдийм быдэу зришэкIауэ, фIыуэ зыщиужьым, абы гу лъызыта мэкъумэшыщIэм, ар жыгым лъагэу дримыгъэжеин щхьэкIэ, хъуа нэужь жызумыр нэхъ тыншу къыпихыжыфын щхьэкIэ, гъатхэкIэрэ щихум и къудамэхэр, къыдэж къуэпсхэр пиупщIу щIидзащ. Арати, – куэдрэт? – щихум иIа теплъэ зэкIужыр щыIаи-щымыIаи? Зэпэхъурей хъуащ, иIа гуащIагъэри фIэкIуэдащ. Арыххэуи Iэсэ хъуащ. И къудамэхэр пыгъэщарэ кIагуэу щытщ ар, жызум куэд къызыпыкIэ и гъащIэ гъусэм и лIыщIэ-щIэгъэкъуэну. Щихум и къуэшхэр-щэ? Абыхэм, я къудамэ Iувхэр лъагэу дэкIеяуэ, я тхьэмпэхэр ягъэджэгуу, зыри къафIэмыIуэхурэ тхъэжыгъуэр яIэу уафэм хосыхь.
ХъумпIэцIэджымрэ гуэдз хьэдзэмрэ
Гуэдз къахыжам къакIэрыхуа хьэдзэр хуэмышэчыжу уэшх къыщешхынум пэплъэрт, щIыIэр къэмыс щIыкIэ щIы псыфым нэхъ куууэ зыщIитIэу апхуэдэу зыкъригъэлыну. ХъумпIэцIэджым, блэжрэ пэт, абы гу лъитащ. И къэгъуэтыгъэм щыгуфIыкIыу, куэдрэ мыгупсысэу, гуэдз хьэдзэ хьэлъэр и дамащхьэм трилъхьэри, и къандзэгулъэмкIэ екъуу щIидзащ. ХъумпIэцIэджыр, кIыфI мыхъуу унэм нэсыжын щхьэкIэ, къэмыувыIэу макIуэ-мэпщыр, гуэдз хьэдзэр къэтехьэлъэрэ и щIыбыр иритIыкIыу.
– Щхьэ апхуэдизу гугъу зебгъэхьрэ? Мыбдеж сыщыхыфIэдзэ! – макъ тхьэмыщкIафэ дыдэкIэ къэлъэIуащ гуэдз хьэдзэр.
– Уэ ухыфIэздзэмэ, – жиIащ хъумпIэцIэджым, хьэлъэу бауэу, – щIымахуэм тшхын димыIэу дыкъэнэнущ. Дэ куэд дохъури, ди къандзэгу гъэтIылъыгъэхэр бэгъуэн щхьэкIэ, дэтхэнэми ди къалэнщ зыгуэрхэр хьэрычэт тщIыну.
Гуэдз хьэдзэр, тIэкIурэ гупсысэри, жиIащ:
– Сэ къызгуроIуэ уэ лэжьакIуэжь нэсым къалэнышхуэ уи пщэ зэрыдэлъыр, ауэ, уи щхьэ селъыти, сэри сызэхэщIыкI. Сэ иджыпсту Iущыгъэ гуэр бжесIэнущи, фIыуэ къызэдаIуэ, хъумпIэцIэдж губзыгъэ!
ХъумпIэцIэджыр, тIэкIу бэуэну Iэмал къыщыхудэкIым, и щIыб илъ хьэлъэр зытридзри, зигъэпсэхуну етIысэхащ.
– АтIэ зэгъащIэ, – жиIащ гуэдз хьэдзэм, – сэ гъащIэм къыпызыщэ къаруушхуэ схэлъщ, си натIэ илъри аращ – гъащIэщIэ къэзгъэщIыну. Иджы, дызыхуэарэзыуэ, зы IуэхукIэ дызэгурыгъаIуэ.
– Сыт хуэдэ Iуэху?
– Мис мыпхуэдэ Iуэху: фи къандзэгум сумылъэфу, мыбдеж дыдэм сыкъыщыбнэмэ, зы илъэс зэрыдэкIыу, сэ тыгъэшхуэ пхуэсщIынущ. – ХъумпIэцIэджым, мобы жиIэхэр игъэщIагъуэу, дзыхьмыщIу и щхьэр егъэсыс. – ЩIы уи фIэщ, тIасэ, сэ бжесIэр пэж дыдэщ! Сэ укъызэдаIуэмэ, уэри, фи къандзэгури фыщIегъуэжынкъым… Зы илъэс закъуэкIэ пшэчын, уежьэн хуейуэ аращ – сэ зы закъуэм и пIэкIэ сэ схуэдэ защIэу щэ къыфлъысыжынущ.
ХъумпIэцIэджыр, и щхьэ щIэтIахъуэурэ, хэгупсысыхьащ: «Сыт мыбы жиIэхэр? Гуэдз хьэдзэ закъуэм и пIэкIэ – щэ! Апхуэдэ телъыджэхэр къыщыхъур таурыхъхэрщ». Ауэ, гуэдз хьэдзэм жиIахэр и фIэщ мыхъуами, игъэщIагъуэу щIэупщIэжащ:
– Уэ дауэрэ, жыпIа, ар къызэрохъулIэну щIыкIэр?
– УкъэмыскIэу, дзыхь къысхуэщI! – жэуап къитыжащ гуэдз хьэдзэм. – Ар гъащIэм и щэху телъыджэщ. Уэ пщIэнуращи, кумб цIыкIу мыбдеж къитхъуи, абы сыщIэтIэ… Гъэмахуэми къыслъыгъуэзэж.
Щызэгурыуа зэманым хъумпIэцIэджым губгъуэм къигъэзэжащ. Гуэдз хьэдзэм и псалъэр игъэпэжат.
Да Винчи Леонардэ.
ЗэзыдзэкIар Хьэту Пётрщ.
