1 июля, 2025 - 09:09
Филология – ол жаланда сёз бла байламлы илму болуп къалмай, адабиятны, тарыхны, кёлден чыгъармачылыкъны, башхаланы да жыйышдырады бирге. Бюгюнлюкде, ана тилибиз бла болум артыкъ кёллендирмеген кезиуде, биз, сёз бла ишлегенле барыбыз да, КъМКъУ-ну къарачай-малкъар филология бёлюмюне окъуугъа кирген сабийлеге бегирек къууанабыз эмда ышанабыз. Жашла бла къызла мектеплени бошагъан кезиулеринде аланы къайры окъургъа барыргъа сюйгенлери бла байламлы сорууну бардыргъаныбызда, бу бёлюмде окъургъа сюйгенлерин айтханла кёллендирген эдиле.
Бу жол а биз, аланы окъутханла бла келишип, айырмалы студентлени кеслеринден бу ызны нек сайлагъанларын билирге сюйгенбиз.
Занибекланы Зухура, КъМКъУ-ну орус тил эмда битеулю тил билим кафедрасыны «Орус филология» ызыны магистранты:
- Нальчикни бир-бир дерследен терен билим берген мектебин бошагъанма. Китап окъуугъа юйюрюбюзде уллу эс бурулгъанлай тургъанды. Андан сора да, атам-анам филологладыла. Баям, ол да юлгю болгъанды бу бёлюмню сайларыма.
Филология – ол аслам илмуну мурдоруду. Аны ючюн а сейирди. Бу жаны бла билим алгъаныма аз да сокъуранмайма. Нек дегенде окъуулу, терен билимли болсанг, ишсиз къаллыкъ тюйюлсе.
Бакалавриатны бошагъаныбызда, къырал сынауларыбызда мектеплени таматалары бар эдиле да, аладан бири школгъа да чакъыргъан эди. Болсада магистратурада билимими андан ары ёсдюрюп, ишге алай чыкъсам тюз болур деп, окъуугъа киргенме. Нек дегенде билиминг не къадар терен эмда тутхучлу болса, ишлеген да аны кибик тынчыракъ болады.
Бюгюнлюкде магистратураны бошайма, аны бла бирге уа КъМР-ни Урунуу эмда социал къоруулау министерствосунда ишлеген да этеме, ол а филологияда окъугъанымы себебинденди. Анда специалист керек болгъанында, бизни кафедрагъа билдиргендиле. Устазларым а алагъа мени юсюмден айтхандыла.
Аны себепли бюгюнлюкде, энди магистр допломуму къолума алыргъа аз заман къалгъан кезиуде, ышаныулукъ бла айталлыкъма ёсюп келген тёлюге филологияны сайласала, сокъуранырыкъ тюйюлдюле деп. Аланы адабиятны дуниясы кесине тарта эсе, сёзню кючюн сезе эселе, маданиятны теренирек билирге излей эселе, ол жол аланыкъыды. Нек дегенде окъуулу адамла хар заманда да, хар къайда да керек болгъанлай турлукъдула.
Баллиланы Абдул-Керим, КъМКъУ-ну къарачай-малкъар филология бёлюмюню биринчи курсуну студенти:
- Нальчикде туугъанма эмда мектепни да мында бошагъанма. Бу жолну нек сайлагъанса десегиз, айтырыгъым алайды: адам кеси жангыз болмагъанын, ол бир уллу халкъны, жамауатны кесеги болгъанын сезгенлей турургъа керекди. Бизге мен окъугъан бёлюмде миллетибизни тилини, алимлерини, биринчи жарыкъландырыучуларыны эмда аланы сейир ишлерини юслеринден да айтадыла. Ала бардыргъан жумушла не магъананы тутханын да ангылатадыла.
Быллай затланы юслеринден теренирек биле барсанг а, сейиринг бютюнда ачылады. Кесини миллетини тарыхын, ёз тилин эмда маданиятын билмеген адам а ырысхысыз окъуна къалады, деригим келеди.
Бизни бёлюмде окъугъан манга сейир кёрюнеди. Айтханымча, миллетибизни энчиликлерини юслеринден да мында кёп затны биле, юйрене да барама. Аны сайлагъаным да аны ючюн болгъанды – адетлерибиз сакъланырларына ыразыма. Аланы буруннгу заманладан келгенлерин унутмагъанлай, бирси тёлюлеге да къалырча къайгъырыргъа да.
Алай сунама – хар адам да кесини миллетини тарыхын тынгылы, терен билирге тийишлиди. Алай болса, ол ата-бабаларыны, аланы маданиятларыны, жашау-турмушларыны, сёлешиу энчиликлерини да юслеринден да бирсилеге терен халда билдираллыкъды. Ол устаз, жазыучу, алим эсе да, башхалыгъы жокъду.
Атам-анам юристледиле. Алай а, окъуугъа къарачай-малкъар тилни сайлагъаныма бек ыразы болгъандыла. Ала юйде окъургъа, сёлеширге да юйрете, акъ сёзге, прозагъа да сейирими ачхандыла. Аны себепли адабият чыгъармаланы сюйюп окъуйма. Аладан сора уа ана тилге сюймеклигими устазым Жанатайланы Аслижан Муссаевна кючлендиргенди. Окъуууму бошасам а, муратым толса, тил бла байламлы илму бла кюреширге, алим болургъа сюеме.
Башийланы Асият, КъМКъУ-ну орус тил эмда адабият бёлюмюню ючюнчю курсуну студенти:
- Бабугентде ёсгенме, мектепни да анда бошагъанма. Филологиягъа, тил билимге сюймеклигим гитчелигимден да барды. Баям, аны ышыргъан устаз, кесибизни да къысха жууугъубуз Каркаланы Асият Адиловна болгъанды. Ол кёп жылланы жаш тёлюню орус тилден окъутуп, аланы жетишимлерине къууаннганлай келеди. Биринчи китапларымы, жыйымдыкъларымы да манга ол саугъалагъан эди. Аны биринчи китапчыгъымы – Къулийланы Къайсынны «Жорт, жорт, гылыуум» атлы китапчыкъны – берген кюню да бюгюнча эсимдеди. Артда уа, айхай да, закийибиз эм сюйюп окъугъан поэтлерибизден бири болуп къалгъанды. Дерслеринде уа устазыбыз бизге тил – ол жаланда сёзле болуп къалмай, бюгюннгю жашауну ачыкълагъан бир кюч болгъанын, ол аны кюзгюге тенг этгенин айтханы да сейир эди.
Къайсы тилде да, билгенибизча, асламдыла бёлюмле. Мени аладан сайлагъаным а лексикологияды. Нек дегенде анда сёзле, сёз тутушла энчи халда окъутуладыла, магъаналары ангылатыладыла эмда къалай къуралгъанларын, къачан жюрютюлюп башлагъанларын окъуна билирге боллукъду.
Тил – ол жаланда бир бирге акъылынгы билдирген зат болуп къалмай, аны кесини тарыхы, къурамы, ёмюрю болгъаны да сейирди. Окъуууму бошасам, туугъан элимде устаз болургъа, мектепге къайтыргъады акъылым. Филологияны сайлагъан жаш адам эм алгъа окъуулу болады, алай эсе уа, кесине иш тапмай да къаллыкъ тюйюлдю.
Тебердиланы Залина, КъМКъУ-ну къарачай-малкъар филология бёлюмюню биринчи курсуну студенти:
- Не заманда да китап окъургъа ана тилимде бегирек сюйгенме. Нек эсе да, аны хар жазыучу кесини чыгъармасында къалай хайырланнганы манга бютюн сейирди. Баям, ана тилибизни багъалагъаным ючюнмю болур алай, билмейме. Аны ючюн сайлагъанма тауча окъууну да.
Студент болгъанлы уа ёз тилиме, адет-тёрелеге, маданиятха сейирим бютюн кючленнгенди. Университетде ол жаны бла бардырылгъан тюбешиулеге, байрамлагъа болсун, къатышыргъа сюйюучюме. Нек дегенде алада да сынам аласа, аслам затны билесе, юйренесе. Бютюнда бусагъатда тилибизни сакъланырына къайгъырыулукъ керек болуп тургъанын ангылайбыз да, къолубуздан келгенича аны айныууна къошумчулукъ этебиз.
Гитчелигимде окъуна малкъар тилде сёлешген жомакълагъа къараргъа сюйгенме. Бусагъатда да сабийлени алай ёсдюрселе, ыразыма. Кёре, эшите турсанг, ол бир заманда да унутулмайды, бютюнда сейиринги къозгъайды ансы. Аллай сюймеклигим бла ана тилни олимпиадаларына, назму окъуулагъа, эришиулеге да къатышханлай тургъанма, жетишимлерим да бардыла.
Кесим Жанхотияданма, юйде алай юйретгенлерине ыспас этеме. Ол халда ёсдюрмеселе, ким биледи, неге болур эди сейирим. Бюгюнлюкде окъууума да ыразыма, устазларыбыз кёпню ангылатадыла, билдиредиле бизге.
Эгечлерим экиси да туугъан элибизде мектепде ишлейдиле. Ала манга, айхай да, ахшы жаны бла юлгю болгъанлай келедиле. Аны себепли артха къайтып, туугъан элимде устаз болур муратны мен да жюрегимде сакълайма.
Мокъаланы Зухура.
