5 апреля, 2022 - 13:59
«Сабий кёргенин унутмаз дегенлей, кёчгюнчюлюкде ачы болумла жюрегиме къыйын белги салгъанлары ючюн, эсимде къалгъандыла. Андан да бег а Ата журтубузгъа, таулагъа къайтып келгенибизни къууанчы ёмюрлеге дери унутуллукъ тюйюлдю», – дейдиле таматаларыбыз. Мен да аны бла байламлы эсгериулерими къагъытха тюшюргенме.
Тамбла жауун жаумай къалса, къойланы да алып, тауда кютюп келликме. Насыпха, жер ачылгъанды, кырдык да чыкъгъанды. Быллай мурат этип, тёшегиме кирип жатдым. Башха кюнледен эсе ол эрттенликде, эртте уянып, тышына чыкъдым. Тёгерекни къалын туман басып, шулпу эте тура эди. Таматаларыбызны: «Кече ачылгъан кюн болмаз», – деген сёзлери эсиме тюшдю.
Орамда адамла бирлери къолларында машокла, башхала челекле, четенле алып, гузаба этип, ары-бери чабып айлана эдиле. Солдатла аладан да кёп. Хахай этип, ушкокларын адамлагъа тиреп, ашыкъдырып, юйлени къуршоугъа алып, халкъны бир жерге жыяргъа кюрешедиле. Алагъа да эс бурмай, мал орун таба чапдым. Къара бурма, анасы ёлюп, кесим ёсдюрген къозучукъ, аллымда чабып барады. Эрттенликде малла тургъан орунну акъыртын эшигин ачып къарасанг, бирлери сюелип, башхалары жатып ышныр эте. Къойланы сыртларына уа къозула минип.
Бюгюн а, отларгъа алыкъа эртте болгъанлыкъгъа, малла, тынгысыз болуп, ёкюрюп, ары-бери чабып айланадыла. Барындан да бег а къозуланы тауушлары эшитиледи. Мен да алайда абызырап, не этерге билмей тургъанлай, ыннабызны атымы айтып, къычырып айланнганын эшитеме. Ол да къолумдан къаты тутуп, алайдан айырыргъа кюреше, мен да малладан кетеригим келмей, кёп турдукъ. Жолда бара тургъанлай, ыннаны къолундан ычхынып, черекни боюнунда ууучум бла гитче ташчыкъланы алып, хуржунума салдым.
Адамдан топпа-толу ачыкъ машинаны къатына келгенлей, мени сакълагъанларын ангыладым. Къозучукъ къатымда болгъанын кёрюп, аны да къоюнума алып, машинагъа минеме дегенлей, къайдан эсе да солдат чыгъып, къозучукъну сыйырып, мени машинагъа миндиреди. Жауун а бекден-бек жаууп башлайды. Къозучукъну ызыбыздан макъыргъанын эшитеме. Аны бла бирге битеу малла жилягъан сунуп, кеслерин къоюп кетгениме, сюйген тауларымы кёрмей баргъаныма, черегимде энди жууунмазлыгъымы билип, тёзалмай, жиляп башладым.
Къарт анабыз мени къоюнуна къысып, жюн жаулугъу бла юсюмю жабады. Машинада келген адамла, кёп болмай, къозгъалып, къайгъы этип, тынчлыкъсыз болуп, бир юйден башха юйге чабып, бир бирлерин излеп, къычырып айланнганла энди ауузларындан сёз чыгъармай, жерлеринден тепмей, не болгъанын кеслери да ахырына дери ангыламай, къайры эсе да бир жерге къарап барадыла. Адамланы быллай халда бир заманда да кёрмегенме. Аналарыны къоюнларында къагъанакъ сабийле жиляй да уяна, тохтай, уяна да жиляй келедиле. Бизге къошулуп, тиширыула жаулукъларыны къыйырлары бла кёзлерин сюртедиле.
Алай эте келип, ингирде солдатла тёгерегин къуршалагъан вокзалны аллында тохтадыкъ.
Бизни да вагонлагъа миндирип башладыла. Мында асыры кёп адам болгъандан, олтурургъа жер жокъду эм къарангыды. Эллеге жете келгенлей, вагонда адамланы тышына чыгъарып, алайда сакълагъан арбалагъа миндирип, алып кетип тургъандыла. Биз да Къыргъызстанны Фрунзе областыны Кант районуну эллеринден бирине тюшдюк.
Мында, биз тургъан жерде, гитче суула болмаса, уллу черекле жокъдула. Элни аллы бла терен къолну ичи бла суу келеди. Андан арлакъда, таулагъа дери будай сабанла кёрюнедиле. Тауланы этеклери бла уа сугъарыучу Уллу Чуй канал барады. Анам суу агъач бла хар кюнден юйге таза суу келтирип тургъанды. Таула да бийик тюйюлдюле. Кёбюсюне сыртла, тёбеле, дуппурла. Кеслери да бир бирлерине ушагъанла эм бирча тенгле.
Художник болсам, тауларыбызны суратха алып, алагъа къарап турур эдим. Насыпха, ала кёз аллымда къалгъандыла. Биринчи кюнледе, мудах болгъанымы кёрюп, манга ким эсе да, къозучукъ береди. Аны бла бир-эки кюн ойнап турама. Тышына чыкъгъанлай а, къозучукъ къолумдан ычхынып, къачып кетеди. Алай сабийлик къайда да сабийликди дегенлей, ол уллу каналда жууунуп, тийрени узунуна, кенгине да жюрюп айланнганбыз. Жауун жауса, элни букъу орамларында, жаланаякъ болуп, аякъларыбызгъа да балчыкъ жабышхынчы чабып тургъанбыз. Къыргъызлыланы тойларын, ат эм башха оюнларын кёргенбиз. Элде мектеп тёрт классха дери эди. Къоншу элге жюрюп, жети классха дери окъуп, Кант шахарда школну бошадыкъ. Къалай-алай болса да, кесибизни туугъан жерибизни уа бир заманда да унутмагъанбыз.
Алай бла малкъар халкъ кёп сакълагъан эркинликни кюню да жетеди. Энди уа, ызына къайтхан поездге минип, Ата журтубузгъа барабыз. Алгъын бизни солдатладан сора бир адам ашырмагъанлыкъгъа, ол чакъда уа элледен, шахарладан адамла аллыбызгъа келип, туугъан жерибизге къайтханыбызны къабыл кёрюп, салам бередиле, алгъышлайдыла. Волга черекни къатында уа, уллу чабакъланы ёрге кётюрюп, къол булгъап, къонакъланы сакълагъанча, аллыбызгъа чыкъгъандыла. Вокзалгъа жете туруп, жол жанында ишлей тургъан адамла, сиз жетерге эки сагъат къалгъанды деп, бармакълары бла кёргюзте эдиле.
Кече ортасы болгъанлыкъгъа, юйюбюзге жетерге ашыгъа, къууанч къайгъылы болуп, иги муратланы сакълап, жукъламай келгенме. Алай ачыкъ машинаны башында келе туруп, кесим да билмей тургъанлай, къалкъып къалдым. Бир заманда бетиме жарыкъ ургъанча кёрюнюп, уянып, ёрге турдум. Аны бла бирге жюрегим терк-терк урады. Таула таба къарагъанымда, Минги тауну тёппелери жарыкъ бола баргъаны бла, битеу тийре да аны бла бирге жарый эди. Тауладан бурунума тютюн ийис уруп, Ата журтну салкъын, таза хауасы эс жыйдырды.
Къушла, къатынга жууукъ келе, артха кете, къалгъанлары уа кёкде къалкъыгъанча, учадыла. Тауладан тюшюп келген суулагъа, чучхурлагъа кюнню таякълары тийгенлей, кюзгюню жарыгъы бетинге ургъанча, кёзлеринги къаматадыла. Кийикле, чыранланы этеклери бла къарны кёнделен жырып, агъач таба секиредиле. Аллымда къалын агъач шууулдайды. Къайры къарасанг да – ауузла, ауушла. Бир бирлеринден бийик таула, башларында да къаланы буруууна ушагъан чыранла. Тау черек, кесин жагъалагъа уруп, гюрюлдеп барады. Тауларыбызны тыш жерде асыры эсимде тутхандан, аладан айырылмагъанча кёрюне эди. Кеслери да биз къойгъанча – къаты, деменгили. Биз да алача, Ата журтубузгъа, ана тилибизге, адетлерибизге, тарыхыбызгъа къаты болгъанбыз къайда да.
Тышында, тауларыбызны кёрмей, ёксюз, къууанчсыз, жакъсыз болуп турдукъ. Энди уа биягъы бирге болдукъ. Къайтыу бла бирге ёмюрлеге дери тынчлыкъ, ырахатлыкъ, таукеллик эм жюреклеге асыу келдиле.
Мени турур жерим жокъду. Алай таула кеслерини сабийлерин атып къоярыкъ тюйюлдюле. Къоюнларына къысып, бешик жырларын айтып, аш-суу берликдиле. Сизни ариулугъугъузну, деменгилигигизни кёрюп, солуйма, жашайма, ёхтемленеме. Эрттенликде черекни ариу сууундан суусабымы къандырып, тау башына чыгъып, эл таба къарайма. Адамла кеслерини ишлери бла кюрешедиле. Орамлада сабийле ары-бери чабып, ойнап айланадыла. Малланы ёкюрген тауушлары эшитиледиле. Ожакъладан чыкъгъан тютюн, ары-бери бурулмай, ачыкъ, чууакъ эм къууанч кюн боллугъун билдире, кесин тюзюнлей ёрге уруп барады.
