26 апреля, 2022 - 13:59
ЗэрымыщIэкIэ бийм и лъэныкъуэкIэ къыщыхутаитIыр зэгурымыIуэжу зэпэщIэуват. Я Хэку къэзызэум и IэмыщIэ зилъхьапхъэу къигъэуват къэрабгъэм. Хахуэм шынар хущIригъэгъуэжри, псэзэпылъхьэпIэм къришыжащ.
Зауэм хэкIуэда нэхъыжьыфIхэмрэ ныкъуэдыкъуэу къэкIуэжахэмрэ яхуэфащэкъым абыхэм я Iэужь дахэр зэзэмызэ фIэкIа дигу къэдмыгъэкIыжу тщыгъупщэжыну. Аращ зытеухуар мы тхыгъэри.
Гукъеуэщ, зауэм хахуэу хэтахэри, абыхэм ябгъурытахэри, бийм яхыхьа-яхуэлэжьахэри зэхуэдэ хъужыпхъэу къэзыгъэувхэр иджы къызэрыкъуэкIыр. А Iуэхум хахуэхэм я пщIэр егъэлъахъшэ, зыхуэмыфащэхэр дрегъэкIуэтей.
Къалмыкъ Нэхъупщ Хэку зауэшхуэр къыщыхъеям бригадиру лажьэрт, дзэм ираджа нэужьи дэтхэнэ гугъуехьри бэшэчу ирихьэкIырт, и командирхэм къыхуагъэув къалэнхэр щIыхь пылъу игъэзащIэрт. Зауэм и гъуэгуанэ гугъум ипсыхьати, Хэкур ихъумэн папщIэ щхьэмыгъазэу бийм пэувыну хьэзырт. ИужькIэ, фронтым щызэрихьа хахуагъэм щхьэкIэ къыхуагъэфэща дамыгъэхэм нэхъ къахигъэщхьэхукIыр «За боевые заслуги» медалыр арат. Ар къыщIратар игу къигъэкIыжу, къызжиIэжырт ажалым и мащэ бжьэпэм къытехутауэ зэрыщытар.
Илъэсым нэблагъэкIэ зауэ IэнатIэм Iутауэ, Нэхъупщ зыхэт частым къулыкъу щищIэну къагъэкIуат ермэлы щIалэ, лейтенант нэхъыжь Григорян Ашот. Ар Нэхъупщ и унафэщIтэкъым, и кавказэгъути, зэрыцIыхуащ. Ашот щыгуфIыкIырт адыгэ щIалэр ныбжьэгъу зэрищIам. Ар щыгъуазэт адыгэхэр зауэм щхьэмыгъазэу икIи хахуэу зэрыхэтым, абы къыхэкIыуи, и лIыгъэр игъэунэхуну игу ирилъхьат. Нэхъупщ сержантт, адрейр офицерт, ауэ езыхэр щIалэ цIыкIум хуэдэу зэпеуэрт, зэрыфыщIырт. Адыгэ щIалэр и хьэрхуэрэгъум сыт щыгъуи текIуэрт, ар адрейм идэртэкъым, аргуэру зызэрапщытырт, аргуэрыжьти, Нэхъупщ ермэлыр хигуэрт. Апхуэдэурэ зыкъомрэ къекIуэкIащ.
Дзэ пакIэр зэуапIэм къыIуашри, тхьэмахуитIкIэ загъэпсэхуну фронтым пыIудзауэ щытIысат. ЗэныбжьэгъуитIыр частым и щIыбкIэ къыщыт Iуащхьэ дахэм щэхуу кIуэурэ щызэхьэзэхуэрт, дакъикъэ 20 хуэдизкIэ. ИтIанэ Нэхъупщ и гъусэр, уIэгъэ хьэлъэм хуэдэу, къилъэфыжырт. Ахэр дэнэ щыIами зыми къищIэртэкъым.
ТIэкIу заплъыхьыну командирым къалэн къащищIауэ жиIэри, Григорян и гъусэр гъэпцIагъэкIэ Iуащхьэм ищхьэIуэкIэ иришэжьащ. Куэд дэмыкIыу, зэныбжьэгъуитIыр, зэбий дзэ пакIитIым я кумкIэ дэж псыежэхым зэпрыкIри, фронтым адэкIэ зыщызыгъэбыда нэмыцэхэм я щIыналъэм къыщыхутащ. Нэхъупщ къыгурыIуащ иджы здэкIуэр щызэхьэзэхуэ Iуащхьэр зэрыармырар, лIыгъэ зэхэгъэкIыпIэрэ псэзэпылъхьэпIэу зэрыщытыр, абы къыхэкIыуи, убэлэрыгъ зэрымыхъунур.
МетрищэкIэ зэгъусэу кIуауэ къэувыIэри, Григорян жиIащ ахэр лIыгъэ гъэунэхупIэм зэрынэсар, нэмыцэ быдапIэм зэребгъэрыкIуэнур, къайхъулIэмэ, Iэщи зыIэрагъэхьэу гъэри къаубыдын зэрыхуейр.
ЛIыхъужьыгъэ зыхэлъ а къалэн гугъур ягъэзащIэмэ, тIуми орден къратыну жиIат ермэлым, ауэ здынэсам и деж къыщынэу къалэныр и гъусэм игъэзэщIэну къызэрыхигъэщар Нэхъупщ идакъым, пэуври офицерым жриIащ:
- Ара нэхъ къапщтэр? Уэ мыбдеж ущылъу, сэ бийм себгъэзауэурэ, орден зребгъэтыну ухэтщ. Ар къохъулIэнукъым.
- Уэ командирым и унафэм ущебакъуэкIэ, трибуналым суд къыптрищIыхьынщ, - жиIащ мыдрейм.
Нэхъупщ а псалъэхэми ягъэшынакъым икIи жиIащ абы командирхэм я унафэр имыгъэзащIэу щытамэ, апхуэдиз дамыгъэ кърамытыну, ауэ щыхъукIи къримыдзэр Григорян хуэдэ офицер къэрабгъэхэм зытрагъэчыныхьырщ. АдэкIэ къыщIигъуащ кърахьэжьа Iуэхум командирхэм я унафэ хэмылъу, жэрдэмыр Ашот кърихьэжьэу, гъэпцIагъэкIэ бийм иригъэубыдыну абы ар къришэжьауэ, езыр нэмыцэхэм ягухьэн мурад иIэу къежьагъэну шэч зэрищIри.
Абы и мурадыр къызэремыхъулIэнури къызэрыхуэмыгъунури, зэкIуэцIипхэу дыдейхэм зэрахуихьыжынури, суд щытращIыхькIэ Нэхъупщ жиIэр зэрыщыпхыкIынури щIигъужащ. Ашот къэгузэващ, къэшынащ, къэубзащ.
Нэхъупщ мурад ищIащ, езыр гъэпцIагъэкIэ кърашэжьами, нэмыцэхэм хэщIыныгъэ яримыту мыкIуэжыну. И гъусэм жриIащ, бийм я быдапIэм ебгъэрыкIуэу къигъэзэжыху, къыпэплъэну.
Щэхуу быдапIэм епщылIа къудейуэ, сэлэт гъумыщIэ къыщIэкIри зиплъыхьу уващ. Нэхъупщ сэлэтым и лъакъуэр щIиудри, и финкэр сэлэт блэгъукIэм хихуащ, ар ундэрэщхъуауэ щылъыху и автоматыр къищтэри, быдапIэбжэ дамэдазэмкIэ дэплъащ. Куэзыр джэгуу лIищ стIолым бгъэдэст. Куэдрэ мыгупсысэу, и щIыхьи автоматкIэ и хэуи зыуэ, щыри унэ лъэгум иреIулI, телефон кIапсэр зэпеупщIри, стIолым телъ картэмрэ автоматитIымрэ къещтэ, къыщIокIыжри, уIэгъэ ищIа сэлэтри зэкIуэцIепхэри кърехьэжьэ.
Нэхъупщ лIы лъэрызехьэ щхьэкIэ, кърилъэфэжьар хьэлъэт, автоматищри псынщIэтэкъым. Ауэ и мурадыр зэрызэфIигъэкIам и лъэр щIигъэкIырти, къаруущIэхэр къыхэхъуэрт.
Ашот и деж къызэрысыжу, жриIащ къэтэджу хьэлъэхэм ящыщ зыгуэр ирихьэжьэну. Ермэлыр гуфIащэри, уIэгъэр ирилъэфэжьэну хуежьат. Ар Нэхъупщ идакъым, а хьэлъэшхуэр абы зэрыхуэмыгъэкъаруунур ищIэрти. Автоматхэр нэхъ псынщIэти, Григорян иритащ. Абы сытри ищIэну хьэзырт, Iыхьэгъу хъун щхьэкIэ. Нэхъ псынщIэ къэхъуа Нэхъупщ нэмыцэр нэхъыфIу зэщIиубыдэри, дыдейхэр здэщыIэмкIэ ягъэзэжащ.
ЗэныбжьэгъуитIым я Iуэху къызэрекIуэкIар частым и Iэтащхьэ, подполковник Пастуховым щыжраIэм, ар тIэкIу къэгубжьат, ауэ нэмыцэ уIэгъэр зэрыхьэлъэр къищIэри, абы еупщIын щхьэкIэ, тэрмэш къриджащ. Гъэр къащIам ерагъкIэ къыжиIащ уIэгъэ зыщIари къэзылъэфари сержантыр зэрыарар, офицерыр абы зэрыдэмыIэпыкъуар. НэгъуэщI хузэпымыщэжу уIэгъэр лIащ. Ауэ наIуэ хъуат зэгъусаитIым ящыщу дэтхэнэр хахуэми къэрабгъэми.
Имыхабзэххэу, подполковникым и офицерхэм яжриIащ зэгъусэу ежьэу къэзыгъэзэжаитIым хуиту ятепсэлъыхьыну. Штабым и унафэщI майорым зэрытригъэчыныхьымкIэ, тIури зэхуэгъэдапхъэт. Политотделым и унафэщIым жиIэр Нэхъупщ лIыхъужьыгъэ зэрихьауэт, ауэ щыхъукIи, хуэфащэ дамыгъэ етыпхъэут. Адрей капитанитIым я Iуэху еплъыкIэр зэтехуэртэкъым: япэр зым, етIуанэр адрейм я телъхьэт. ЩызэгъусакIэ, я дамыгъэхэри тезырхэри зэдагуэшыпхъэу къэзыгъэуви, сержантыр гъэпцIагъэкIэ езышэжьам псори и лажьэу жызыIи яхэтт.
Зи гугъу ящI лIитIыр щыст, жьыхьэнмэ бжьэпэм къыщыхутауэ къащыхъуу, апхуэдизу гуащIэу къатепсэлъыхь нэхърэ, хуит къащIыжрэ тезырхэр зыпшыныж батальоным хагъэхьэу, пщэдей фронтым ягъэкIуами нэхъ къащтэу.
Нэхъупщ и лъэIукIэ, подполковникым къриджат батальоным и старшина Теунэж Мусэ. Ар фIыуэ щыгъуазэт зэгъусаитIым я зэхущытыкIэм. Гу зылъитэхэр дзыхь зыхуищI и дневникым абы иритхат мо тIур а Iуащхьэм куэдрэ зэрыкIуэри, зэрыщызэхьэзэхуэри, Ашот хагуауэ, мыхьыр ихьауэ къызэрагъэзэжри. Мусэ къыхигъэщат ермэлыр зэрыбзаджэри, зэрыерыщри, адыгэлIым ефыгъуэу псэзэпылъхьэпIэм зэрыришари.
Иджы подполковникыр щыгъуазэт зэныбжьэгъуитIым ящыщу дэтхэнэр хахуэми къэрабгъэми, сыт яхуэфащэми.
Штабым и унафэщIым унафэ ткIий ищIащ, Къалмыкъхэ Нэхъупщ «За боевые заслуги» медалыр къызэрыратыну тхылъри, абы ехьэлIауэ штаб нэхъыщхьэм ирагъэхьыну рапортри зы сыхьэтым и кIуэцIкIэ и стIолым къытралъхьэну, а псоми Григорян и Iуэху фIыкIи IейкIи хамытхэну.
Апхуэдиз гугъуехь щIишэча медалыр Нэхъупщ и дунеягъэ гъащIэр иухыхукIэ зэрихьащ, адрейхэм къахигъэщхьэхукIрэ гулъыти нэхъ хуищIу.
Зауэр зэфIэкIыным куэд имыIэжу, хахуагъэм и дамыгъэ куэд и бгъэм хэлъу, щIакъуэ башитIыр иIыгъыу, сымаджэщым къыщIатхыкIыжащ Къалмыкъыр. Нэхъупщ и унагъуэм къахыхьэжри илъэс 27-кIэ псэужауэ, а зауэм щигъуэта уIэгъэхэм яхьыжащ.
