27 апреля, 2022 - 12:54
Чырмауукъ (Вьюнок полевой)
Къабарты-Малкъарны ёзен районларындан тебиреп, 1500 метр бийикликлери болгъан тауларына дери хар жерде да ёседи. Жерде сюркелип ёсгенден сора да, буруулагъа, бийик ёсюмлю битимлеге чырмашып ёсерге ёчдю. Гюллери бокал формалыдыла, акъ, жарыкъ-къызгъылдым бетлидиле, тамырлары тереннге кетедиле. Аны себепли битим къургъакълыкъдан къоркъмайды. Урлукълары жалпакъ тёгерекледиле. Бахчаладан бек къыйын къурутулгъан заранлы хансладан бирине саналады. Къалайда, къаллай жерде да ёседи. Июнь айда чагъады.
Медицинада аны чапыракълары эм тамырлары хайырланыладыла. Алада ичи къатхан адамгъа терк окъуна болушурча глюкозидле бардыла. Аны бла бирге чырмауукъда къанны къалын этген вещество, Е витамин эм башха тюрлю хайырлы веществола тюбейдиле. Ала жараланы сау этерге, къанны тохтатыргъа, аурууну сынтылландырыргъа жарайдыла. Заранлы хансны къургъакъ чапыракълары сууда къайнатылып этилген раствор чапырыу темреу, кичиу, ирин аурууланы къурутуугъа себеплик этеди. Хансдан этилген сокну ёпкелери туберкулёз, атеросклероз эм бир къауум башха аурууладан ауругъанлагъа бередиле.
Былайда бир затны эсде тутаргъа тийишлиди: чырмауукъдан этилген дарманланы жаланда врач бла кенгешип хайырланыргъа керекди.
Гелендир (Петрушка огородная)
Бийиклиги 5-10 сантиметрден кёп болмагъан битимди. Тамырлары саргъылдым-акъдыла. Июнь-июль айлада чагъады. Гюллери ууакъладыла, жашил бетлидиле, салкъынлыкъ формада бирге жыйылыпдыла. Кеси да культура битимге саналады – себилип ёсдюрюледи. Урлугъу ууакъды, жашил-мор бетлиди. Битим аш-азыкъ хазырлагъанда хайырланылады.
Медицинада чапыракълары, тамырлары, артыкъда бег а урлукълары уллу магъананы тутадыла. Гелендирни чапыракъларында эфир жаула, каротин, В1, В2, К, РР витаминле, калийни, магнийни тузлары, темир, инулин, флавоноидле, гликозидле тюбейдиле. Андан этилген препаратла сууукъ ётюп ауругъанлагъа багъыуда, аурууну сынтыл этиуде хайырланыладыла, урлукълары уа бюйрек, жюрек, деспепсия, цистит, простатит эм бирси ауруулагъа жарайдыла.