12 декабря, 2023 - 13:59

Жер-суу атла бла байламлы кёп таурухла жюрюйдюле. Бу жол аладан бирини юсюнден хапарлайыкъ. Къашхатаугъа жетмей, Жемтала кёпюрню къатында бийик акъ жар барды. Аны аллы бла барады Малкъар, Холам-Бызынгы тарларына жол. Анга къыркъынчы жыллада Келлетни кёпюрю деп айтхандыла. Улбашланы Келлет, облисполкомну таматасы болгъанда, бу тийреде биринчи кёпюрню ол ишлетгенди.
Аны бери жанында ёзеннге уа Буруу-Аллы дейдиле. Алгъын былайда терекле, улёкъу юлкюле, чыгъанала ёсгендиле. Андан эрттерекледе уа къабырстан болгъанды. Аны юсюнден быллай таурух жюрюйдю. Акъсакъ Темир аскер бла бу тийрелеге жетгенде, элни адамы алларына чыгъады. Алайда эки жанындан да бирер гёжеф сермеширге керекди, хорлатхан хорлагъаннга бойсунады деп, алай оноулашадыла.
Акъсакъ Темир сынаулу пелиуанларындан бирине буюрады. Таулуланы жанындан а Зокаланы Калакай чыгъады. Ол къарыулу, уруш этерге юйреннген жаш болгъанды. Калакай деп да солакъай болгъаны ючюн масхара халда аталып къалгъанды анга. Эки пелиуан арагъа чыкъдыла. Бирини жанындан – Къашхатау тийрени адамы. Ала кеслерин, ата журтларын да къоруулайдыла, Дунияны жаратхандан болушлукъ тилейдиле. Экинчисини жанындан а – битеу дунияны къолгъа этерге кюрешген патчах эм аны мингле бла саналгъан аскери.
Азмы-кёпмю сермешдиле, ким биледи? Зока улу, онглу болуп, душман аскерчини тюпге урады. Сора, сермеш бошалды деп, ёрге къоба тебирегенинде, тюбюндеги, букъдуруп тургъан бичагъын алып, Калакайны къарынына уруп, ёрге тартады. Аны алай этгени асыры ачыу тийгенден, таулу пелиуан, аны юсюне аууп, эки къолу бла да боюнундан къаты къысады. Жигит къашхатаучу жаш кеси да алайда ёледи, ол бирсин да къопмазча этеди. Андан сора эки жаныны аскери да сермешдиле. Кёпле къырылдыла. Ала асыралгъан эдиле алайда.
Дагъыда бу тийре бла байламлы бир айтыу барды. Аны да эсгерейик. Мажарстанда жашап тургъан къарындашла Бадинат бла Басият таулада адамла тура эселе билип кел деп, Мысаканы бу жанларына жибередиле. Ол а, келе-келеди да, Буруу-Аллына ингир ала жетеди, акъ жарны къатында тохтайды. Таулагъа къарайды да, ала жууукъдача кёрюнедиле. Атым арыгъанды, солуй турсун деп, аны алайда къоюп, кеси жаяу жетип келир акъыл этеди.
Жолоучу Къашхатаугъа жетерге къарангы болады да, андан ары баралмайды. Тилеп, кече бир юйде къалады. Тёгерекни къалын агъач басхан жерде жанлы кёпдю, бютюнда бёрюле. Кече жетдиле да, кишенленип тургъан атны жыртдыла да кетдиле. Андан сора: «Мысака Къашхатау аягъында бёрюлеге атын ашатханлай», - деп айтылды. Бюгюнлюкде да халкъны ауузунда жюрюйдю. Буруу-Аллына уа «Мысаканы атын бёрюле ашагъан жер», деп да тургъандыла.
Энтта да эсде къалгъан бир хапарны эсгерейик. Кёп жыл мындан алгъа дюгерли акъсакъал Къарабугъаланы Ибрахимден таулуланы юслеринден эки жырны эшитгенме. Аладан биринде былай айтылгъанды: «Къашхатау тийресинде Арий тукъумдан Къасболат бла Къанамат деп эки къарындаш тургъандыла. Заман къыйын болгъанды, халкъны кёбюсю къолайсыз жашагъанды. Была уа байланы, бийлени мюлклерине, казнагъа да къол жетдире тургъандыла. Кеслери хайырланнгандан артыгъын къарыусузлагъа юлешип болгъандыла».
Таулу болуп Къанаматны жырын ким эшитмегенди? Бу эки жашны юслеринден анда тынгылы айтылады, аны къайтара турмайыкъ. Эки жигит да бу тийре бла байламлы болгъанларын белгилейик.
Алайды да, жер-суу атла бла таурухла жюрюйдюле. Ала бюгюнлюкге дери аууздан-ауузгъа айтыла келе эселе, энди уа къагъытха тюшерге керекдиле.