30 апреля, 2024 - 10:58
Шимал Осетияны билим бериуде ишлегенлени усталыкъларын ёсдюрген республикалы институтуну башламчылыгъы бла къуралгъан эмда бардырылгъан «Биз башхалабыз, алай эсе да, тенгбиз!» деген регионла аралы конкурсда усталыкъларын ана тиллени окъутхан устазла ачыкълайдыла. Былтыр ол Грозныйде бардырылгъанды. Республикадан анга Элбрус посёлканы мектебинде малкъар тилден бла адабиятдан окъутхан Ачабайланы Хадижа къатышханды эм бюгюн ол ушакъ нёгеримди.
- Хадижа Идрисовна, эришиуге къатышыргъа къалай бла кёлленнгенсе?
- Быллай конкурсха биринчи кере къатышханма. Алгъадан барыргъа базынмагъанма, школда кёп ишлемегеним ючюн. Былтыр аны бардырыллыгъыны юсюнден Элбрус районну Билим бериу управлениясыны методисти Джаппуланы Амина билдирген эди. Дагъыда Педагогикада ишлегенлени усталыкъ хунерлерин тохтамай ёсдюрген араны малкъар тилни айнытыуну лабораториясыны башчысы Къонакъланы Любаны анга хазырланыуда себеплиги уллуду.
- Ишлеген амалларынгы къалай кёргюзталгъанса?
- Энди бизни биринчи-онбиринчи класслагъа дерсликлерибиз электрон халда барысы да бардыла. Басмаланнган а биринчиден башлап алтынчыгъа жюрюгенлеге дери этилгендиле, аланы юслеринден да айтханма. Хар бёлюмню ахырында китапда берилген ишлени къалай тамамлагъаныбызны кёргюзтгенме. Карантинни кезиуюнде къалай ишлегенибизни ангылатханма.
Бусагъатда хар мектепде да «Сферум» деген платформаны хайырланыугъа уллу эс бурулады, биз да аны бла ишлейбиз. Элбрус посёлка курорт жерге саналгъаны себепли, бери кеслерини саулукъларын игилендирир ючюн кёпле келедиле, аланы, аскерчилени сабийлерин да окъутургъа тюшеди. Алагъа малкъар тилни билмегенлеге деп жарашдырылгъан китапладан материалланы да хайырланама.
- Устазлагъа да дерс берген хапарынг барды?
- Мастер-классда жыйырма минутну ичинде устазлагъа теманы ангылатыргъа керекди. Анда тилибизде адамны санын-чархын белгилеген сёзле жер-суу атлада да тюбегенлерин, къаллай магъанада айтылгъанларын ангылатханма. Адамны сураты бла плакат хазырлап, мен айтханны ангылагъанларын бла къалгъанларын анга суратланы жабышдырып билдирирча, алай ишлегенме. Мастер-классдан сора къатыма келип, бизде да ол неда бу ангыламны билдирген сёз тюз сиздеча хайырланылады дегенле да болгъандыла.
Ахырында уа бир тюрлю хунеринги кёргюзтюрге керексе. Анга тепсеу къурагъанма. Конкурс Лингвистикалы школда болгъаны себепли, саугъагъа Мечиланы Кязимни бла Къулийланы Къайсынны суратлары бла плакатланы берип, Къулий улуну «Мамырлыкъ, къууанч сизге, саула!» деген чыгъармасын окъугъанма.
- Бу жол не жангылыкъ болгъанды?
- Он адам къатышханбыз конкурсха. Бу жол анга Адыгея Республикадан устаз келгенди. Эришиуде Къарачайдан Лайпанланы Фатима анга къалай хазырланнганын кёргенимден сора, адам кесини ишини бетин къалай чыгъарыргъа керек болгъанын толусунлай ангылагъанма. Бу эришиуге уа тынгылы хазырланып, анда Гран-приге тийишли болгъанды. Эндиги тюбешиуге къонакъбайлыкъны къарачайлыла этерикдиле.
- Конкурсдан къаллай эсепле чыгъарлыкъса?
- Анда бусагъатда устазны иши къалай къуралыргъа кереклиси бла байламлы уллу сынам алгъанма. Башха-башха миллетлени келечилери сабийлени ана тиллерин сюерча сейирлерин къалай къозгъагъанларын да кёрдюм.
Мени оюмума кёре, бу тюбешиуге бирси регионладан келген устазланы бла бизни окъутууда, юйретиуде жарсыуларыбыз да бир кибикдиле. Ала да окъуучулагъа ана тилни иги билдирирге тюрлю-тюрлю амалланы излейдиле. Анда республиканы маданияты, адет-тёрелери, аш-суулары бла да шагъырей болдукъ. Табийгъатлары уа бизни тау ауузларыбызгъа ушайдыла.
- Сабийлени окъутуу жолну къалай бла сайлагъанса?
- Къара-Сууну школунда окъугъанма. Анам Чочайланы Людмила Бахауовна кёп жылланы орус тилден бла литературадан устазды. Олимпиадалагъа да кёп къатышханма, ол санда малкъар тилден бла адабиятдан да. Онбиринчиде ючюнчю жер тийишли болгъаным себепли, КъМКъУ-ну орус-малкъар бёлюмюне сынаусуз алгъандыла. Артда уа аспирантурада ёсдюргенме билимими. Филология илмуланы доктору Кетенчиланы Муссаны илму башчылыгъында Черек районну жер-суу атлары бла байламлы кандидат даражагъа диссертацияны да къоруулагъанма.
Бусагъатда сабийле эки къауумгъа юлешиннген классларыбыз да бардыла. Окъуучу ана тилин къаллай даражада билгени – ол эм алгъа юйюрден келеди. Ана тилде бир халат жибермей жазгъанларыбыз, шатык сёлешгенлерибиз да бардыла, осалыракъ билгенлени уа итиннгенлерин да кёребиз.
Ана тилибиз бла байламлы къуралгъан эришиулеге къатышабыз, классдан тышында ишле да бардырабыз. Энди школчуланы битеуроссей дерс олимпиадаларыны тизмесине ана тилле да къошулгъандыла. Эм алгъа онлайн халда бардырыллыкъды, анда жетишимли болгъанла уа республикалы даражасында кеслерин сынарыкъдыла.
