26 декабря, 2023 - 15:32
Кичибалыкъчы къызчыкъ Хаджиланы Мариям элде битеулю билим берген мектепни алтын майдалгъа бошагъанды. Къабарты-Малкъар къырал университетни социал-гуманитар институтуну тарых ызына окъуугъа кирип, бакалавриатны къызыл дипломгъа тауусханды.
Бюгюнлюкде ол сагъынылгъан окъуу юйню тарых ыздан магистратурасында билимин ёсдюреди. Андан сора да, «Биринчилени атламлары» битеуроссей сабий эмда жаш тёлю къымылдауну регион бёлюмюнде ишлейди. Биз аны бла окъуууну, ишини юсюнден ушакъ этгенбиз.
- Мариям, тарых санга не бла сейирди? Бу жаны бла иш табарыкъма деген ышаныулугъунг бармыды?
- Бир къырал экзаменлени жетишимли жазгъанымдан сора, къагъытларымы КъМКъУ-да бла Ставропольда Шимал-Кавказны федерал университетинде тарых эмда жаш тёлю бла ишни къурау ызлагъа берген эдим. Эки факультетни да бюджет жерлерине тюшгенимде, тарыхны сайлагъанма. Анга арталлыда сокъуранмайма, нек дегенде бу факультетде окъуй, кёп затха юйреннгеме. Илму иш бла кюрешгеним да манга айныргъа, аны бла бирге уа кесими билимиме ышаныргъа онг береди.
- Илмуну сагъыннганынгдан ары, биз билебиз сени бу жаны бла ишлеринги терен магъаналы болгъанларын, уллу алимле алагъа даражалы багъа бергенлерин да. Кесинге усталыкъгъа уа илмуну сайларгъа сюерикмисе?
- Кертиди, илмуну жаратып, экинчи курсдан бери да статьяла жазама, конференциялагъа къатышама. Бакалавриатны бошагъанымда, «Малкъар 17-18-чи ёмюрледе» деген темагъа иш жазгъанма. Анда ол кезиуде Малкъар Россейден, Тюркден, Ирандан къайсысы жанлы болгъан болур эди деген сагъышларым бла ишлегенме. Башхача айтханда, политика кёз къарамны тинтгенме. Бюгюнлюкде уа Орусбийланы жамауатны къуралыуу эмда айныуу бла байламлы ишни жаза турама. Анга башчылыкъны уа КъМКъУ-ну профессору, тарых илмуланы доктору Пётр Абрамович Кузьминов этеди. Бу теманы да аны айтханы бла сайлагъанма.
Болсада алыкъа илмуну усталыкъны сайларыкъма деп къоялмайма. Нек дегенде жаланда кабинетде олтуруп, бир зат бла кюрешип туруу манга эригиулю кёрюнеди.
«Биринчилени атламларында» уа СМИ-ле бла байламлыкъны бардырама, дизайнерни жумушун тамамлайма эмда социал сетьледе ишибизни юсюнден билдиреме. Студент кезиуюмде университетде Отарланы Керим атлы малкъар маданият ара бардыргъан ишлеге тири къатышып тургъанма. Аны ол замандагъы башчысы Ахметланы Артур бюгюнлюкде жаш тёлюню ишлери жаны бла министрни орунбасарыды. Ма аны айтханы бла келгенме бери да, сау болсун. Ишими жаратама, сюйюп да ишлейме, ол манга сейирди.
Алай эсе да, илму бла кюрешгениме бюгюннгю ишим чырмау этмейди. Аны себепли уа аланы экиси бла да бирча кюреширге, сейир темалагъа статьяла жазаргъа да сюеме.
- Дюгерде жаш алимлени илму конференцияларына къатышханса. Ол санга не бла сейир болгъанды?
- Владикавказда «Орусбийланы жамауатны къуралыууну юсюнден кёлден чыгъармачылыкъда эмда жазма эсгертмеледе белгиле» деген темагъа доклад этгенме. Бу илму ишим конференцияны материалларыны жыйымдыгъында басмаланнганды, жыйылгъан белгили алимле бийик багъа да бергендиле. Аны себепли быллай жыйылыула кёллендирген да этедиле. Бу ишими да илму башчысы Пётр Абрамовичди.
Тюбешиу кеси да бу жол онжетинчи кере къуралгъанды. Ол гуманитар илмуланы бюгюнлюкде жарсыуларына жораланнганды. Анда тарыхдан илму ишлени къалай жазаргъа эмда аланы къалай басмаларгъа боллугъуну, шартланы къайда эмда къалай излерге тийишлисини юслеринден сейир мастер-классла, лекцияла да болгъандыла. Дондагъы Ростовдан белгили алимле да, видеобайламлыкъла амалны хайырланып, тынгылы лекцияла окъугъандыла. Быллай затла уа жаш алимлеге бютюнда хайырлыдыла, илхамынгы къозгъайдыла эмда сынамынгы байыкъландырадыла.
Ары дери уа Адыгеяны къырал университетинде бардырылгъан битеуроссей илму-тинтиу эришиуге къатышханма. Анга уа малкъар халкъны онтогъузунчу ёмюрде тарыхы бла байламлы илмуну айныууну юсюнден иш жазгъанма. Аны бла илму башчым, мен да ючюнчю жерге чыкъгъанбыз эмда дипломла, ахча саугъа бла да белгиленнгенбиз.
- Тарыхны бек сюйгенинг къадарда, китапланы да анга кёре окъуй болурса?
- Ийнансагъыз, шёндю китап окъургъа заманым къалмайды. Бош болгъан кезиулерим бек къытдыла. Асламысында документли фильмлеге къараргъа кюрешеме. Алагъа да ишими эте тургъанлай тынгылайма.
Бош заман чыгъып къалса, элге барыргъа кюрешеме. Юйюрюбюз уллуду. Анабыз Хаджиланы Жаннетагъа бла аннябыз Туудуланы Маржаннга (жаннетли болсун) ыразыбыз. Аланы бизни, алты сабийни, ёсдюрюуде бла юйретиуде къыйынлары кёпдю.
Тамата къырандашларым экиси да Москвада ишлейдиле. Джамиля быйыл КъМКъУ-ну медицина колледжини фармацевтлени хазырлагъан бёлюмюн жетишимли бошагъанды. Бирсиле уа алыкъа школчуладыла.
- Сен оюм этгенден, къаллайды бюгюннгю жаш тёлю?
- Мен жаш адамланы шёндю эки уллу къауумгъа юлеширик эдим. Биринчилери, сёз ючюн, ала окъургъа, айныргъа, жамауат, социал ишлеге да тири къатышыргъа, бирсилеге болушлукъларын берирге итиннгенледиле. Башхалары уа аладан ахырысы бла да башха тюрлюледиле деп.
Къабарты-Малкъар къырал университетге арт кезиуде кёп таулу сабий окъургъа кире башлагъанына да кёлленнгенме. Быйыл тарых бёлюмню юч къызчыкъ къызыл дипломлагъа бошагъандыла, ол а, айхай да, къууандырады. Аладан бири Башийланы Динара мени бла бирге биз огъарыда сагъыннган Дюгерде озгъан жаш алимлени илму конференцияларына да къатышханды.
Миллетибизни алгъа элтирик, айнытырыкъ, тамблагъы жашауубузну игилендирлик билимли, алгъа таукел къарагъан жаш тёлюдю. Аны себепли не заманда да окъургъа сюйген, хунерлерин айнытыргъа къызыннган тири жашларыбызгъа бла къызларыбызгъа хурметим уллуду.
