22 июня, 2023 - 15:34
Гюлюйланы Жамалны къызы Дария бюгюнлюкде реставратор иш бла кюрешип, тарых, дин магъаналы мекямланы эрттегили халларын сакълаугъа юлюшюн къошады. Таулу къыз бла тау элден – Нейтринодан – ара шахаргъа къалай тюшгенини, къаллай тарых магъаналы объектледе ишлегенини юслеринден ушакъ этгенбиз.
- Дария, биринчиден, окъуучуланы сени бла танышдырыргъа сюеме.
- Элбрус районда Нейтрино элде туугъанма. Атам Жамал бла анам Елена Нейтринный обсерваторияда ишлегендиле, атам илму установкаланы тамата инженери болуп, анам а – инженер-программист. Илму станция 1978 жылда къуралгъанды. Ала мында ол кезиуден башлап уруннгандыла. 2011 жылда ауушхандыла, жаннетли болсунла.
Нальчикни 2-чи номерли лицейин бошагъанма. Тамата къарындашым Москвада инженер-физика институтда окъугъаны себепли, мен да ары барама.
- Къурулушчу усталыкъны нек сайлагъанса?
- Школда дерследен сора илмулагъа да юйретгендиле. Философиягъа сейирим уллу эди. Школну майдал бла бошагъаныма, олимпиадалада алчы болгъаныма да къарамай, МГУ-ну философия факультетине киралмайма.
Муратыма жеталмагъаным ючюн тюнгюлмегенме, ишге киргенме, ара шахарда жашаугъа сингип башлагъанма. Нальчикден нёгерим Оксана Батырованы атасы республиканы сыйлы къурулушчусуду. Анга къонакъгъа бара, студент нёгерлери бла таныша, кесим да бу институтха кирип къалгъанма. Москваны къурулуш университетин тауусуп, инженер-конструктор усталыкъны алгъанма. Бюгюнлюкде уа реставрация объектледе проектни тамата инженериме.
- Россейни Маданият министерствосу сени реставратор усталыкъгъа тийишли кёргенди. Аны юсюнден айтсанг эди.
- Аттестациядан 2019 жылда ётгенме. Ол кезиуге уа кёп тюрлю проектледе ишлей, сынау жыйышдыргъанма. Бу усталыкъгъа вузда сейирим ёсгенди.
Реставрация – ол жашауунгду, юйюнгю къалай сюе эсенг да, жангыртыу бардырылгъан мекямгъа да алай къарайса. Жангыртыу жумушла толтуруллукъ жерге барсам, аммамы юйю кёзюмю аллына келеди.
Мекямгъа 70-80 жыл болса окъуна, ол энчиди. Эки жюзге жетген эм андан эскилени юслеринден а айтмай окъуна къояйыкъ. Аланы къабыргъаларында заманны ызлары бардыла. Реставрация – ол чыгъармачылыкъды, элберди – къабыргъаны сюртюлгенини тюбюнде не зат табарыгъынгы билмейсе.
- Бу ишде эм къыйын неди?
- Объект ахырына жетдирилирге керекли болжалла къысхартылгъанлары. Терк, алай тынгылы ишлерге керекди. Хау, кёпюрню терк ишлерге болады, алай тарыхы бай мекямны уа жангыртыуда ашыгъыргъа жарамайды. Сёзге, тытырдан раствор 28 кюнню къургъакъсыйды. Сен аны ашыкъдыраллыкъ тюйюлсе.
Ишге чыкъгъан кезиуде уа атамы эсгереме: ол а къалай этерик эди, бу ишиме не айтырыкъ болур, деп сагъыш этгенлей турама.
Дагъыда бизге кёп тарыхны, архивлени да хайырланыргъа тюшеди. Энтта биз химиклебиз, технологлабыз. Ишинги устасы болур ючюн, билиминги хар кюн сайын ёсдюрюрге керексе. Манга уа бийик категориялы архитектор Сергей Куприяновну башчылыгъында ишлерге насыбым тутханды.
- Тарых магъаналы объектлени юслеринден айтсанг эди.
- Москвада Софийская набережная колокольняда ишлегенме. Ол Кремльге къарайды. Аны жангыртыу къыйын баргъанды. Тёгерегине салыннган басхычланы бийикликлери 50 метрге дери жетгенди. Кюннге бир ненча кере ала бла минерге, тюшерге керек эди. Алагъа кётюрюлгюнчю жашауунгу, ишинги, сабийлеринги юсюнден сагъыш этесе.
Журналистлени юйю да сейир мекямды. Анга 170 жыл толгъанды, аны бир ненча кере кенгертгендиле. Мекямны ырысхысы ючюн жууаплы адам ахчаны къайры къоратханын жазгъан дефтерни тапханбыз. Анда уа юйню иеси 1812 жылда Москваны от алгъан кезиуде юйю кюйгенине жарсымай, жерин кенгертир умут бла бурууну башха жерге кёчюргенин жазгъанды. Ол тиширыуну оноуу шахарны картасын тюрлендиргенди: Никитский бульвардан Арбатха чыкъгъан жеринде айланч жер къуралгъанды.
Басманный слободада Пётр эм Павел атлы килисада уа жангыртыу башланнганда, 300 жыл мындан алгъа ишленнген суратланы тапханбыз! Мекям XVIII ёмюрде Пётр патчахны проектине эм аны ахчасына ишленнгенди. Ол эки минг сомун салгъан эди къурулушха. Совет заманда анда склад, ызы бла геофизика институт, сабий сад орналгъандыла. Архитектура энчилигине кёре килиса жангыз эсгертмеди дерге боллукъду.
Къабыргъалада Исса файгъамбарны жашаууну, келечилигини, Инжилде жазылгъан ишлени юслеринден суратла билиннгендиле. Дагъыда мекямны башына кётюрюлюп къарагъанда, адамны сыфаты кёрюннгенди. Суратчыла алайда Александр Невский ишленнгенин ачыкълагъандыла.
1976 жылда геотехниканы институту мекямны кеси кереклерине тапландыргъанды. Проектни тамата архитектору къабыргъалада дин суратланы башындан къагъыт обойланы бир ненча къатлап жабышдырыргъа оноу этгенди. Аны хайырындан бизни заманнга дери сакъланнгандыла къабыргъалада суратла.
- Нальчикде тарых магъаналы юйле алай кёп тюйюлдюле. Сёз ючюн, Малкъарукъланы юйю оюлур чекге жетипди…
- Хау, мен аны юсюнден эшитгенме. Правительствону, властьны терслеп, тарыгъып турургъа да боллукъду, алай андан магъана чыгъарыкъ тюйюлдю. Болумну тюрлендирирге сюе эсек, хар ким да онгларыны, билимини чеклеринде мадарла этерге керекди. Мен да мекямны сакълаугъа кесими юлюшюмю къошаргъа хазырма, аллай жумушну толтурлукъ адамла табылсала.
- Жетишимни жашырынлыгъы недеди?
- Башындан тюшерикди деп сакълап турмай, адам салгъан муратына жетер ючюн къадалып ишлерге керекди. Ол санда солууунгу, эркин заманынгы тюз къураргъа. Мен а къызла Алина эм Алиса бла солуйма. Юй башчым Анатолий Солтусну чыгъармачылыкъ бла байламлыгъы жокъду, ол къырал къуллукъда ишлейди.
